• Қоғам
• 23 Қазан, 2013

Ғаламтор және қазақ тілі

Жуырда Қазақ ұлттық өнер университетінің мәжіліс залында «Ақпараттық кеңістікте қазақтілді тұтынушылардың белсенділігін арттыру жолдары» атты республикалық семинар болып өтті. Оған қазақтілді ғаламтор желілерінің басшылары, сарапшы мамандар мен БАҚ өкілдері қатысты.   Жиынды ашып, жүргізіп отырған «Аbаi.kz» ақпараттық сайтының бас редакторы Дәурен Қуат бүгінгі таңдағы қазақтілді ақпарат кеңістігінің жай-күйіне тоқталып, бірқатар мәселелер туралы өз пайымын ортаға салды. Оның айтуынша, Қазақстанда жаңа медианың дәл қай уақыттан бастау алатынын дөп басып айту қиын. Себебі кейбір азаматтар ғаламтор туралы сөз қозғағанда, аумақтық ерекшелікті негізге алады. Кейбір мамандар ғаламтор шекара талғамайтын болғандықтан, өзге елде пайда болған контент те Қазақстанның жаңа медиа-нарығының дамуына әсер ететінін айтады. «Қазақстанның интернет тұтынушылары қазақ тіліндегі алғашқы қызықты контенттің шетелде тұрып жатқан қандастарымыздың күшімен жасалғанын жақсы біледі. Бұған 2005 жылы дүниеге келіп, жастар арасында танымал болған «massagan.сom» порталын дәлел ретінде келтіруге болады. Қазақстанның өз ішінде жасалған контенттің дені орыс тілінен аударма күйінде көрініс тапты. Алайда жекелеген адамдардың күшімен сапалы қазақша ғаламтор ресурстардың да пайда болғаны аян. Мысалы, «arkamedia.kz», «tarlan.kz», т.б. Сондықтан да қазақ тіліндегі Интернет туралы айтқанда шетелде тұрып жатқан қазақтардың да қазақ тіліндегі жаңа медианың дамуына үлес қосып отырғанын ескеруіміз керек» деген ол Қазақстанда ғаламтор медиа тұрғысынан емес, ақпарат құралы тұрғысынан қарастырылып, дамытылып келе жатқанын атап өтті. Оның айтуынша, осыған орай «электронды үкімет» жобасы қолға алыныпты. Бұдан бөлек ғаламтор қызметін қажет ететін интерактивті қызмет көрсету түрлерін салалық ведомствалар енгізген. Мысалы 2009 жылы үкімет басшысы жеке блогын ашқанын хабарласа, соңғы жылдары Премьер-министрдің, министрлер мен депутаттардың әлеуметтік желідегі аккаунттары көзге үйреншікті бола бастады. «Бұдан бөлек Қазақстанның ғаламтор кеңістігінде ұлттық контентті дамыту мақсатында ресми ұйымдар жеке сайттар ашып, мемлекет әлеуметтік желілер мен порталдар құруға бюджеттен ақша бөлді. Мемлекеттің қолдауымен ашылған порталдарға «kaztube.кz», «bnews.­­kz­» cайттарын, ал ғаламтордағы ең алып энциклопедия саналатын Wikipedia-дағы қазақша мәтіндердің саны мен сапасын аз жылдың ішінде арттырған «WikiBilim» сайтын жатқызуға болады» деді Д.Қуат. ҚР Мәдениет және ақпарат министр­лігі Тіл комитеті төрағасының орынбасары Шерубай Құрманбайұлы Қазақстандағы ғаламтор тұтынушылар саны 9 миллионнан асып жығылатынын атап өтті. «Бұл жалпы халықтың 40%-ынан астамы деген сөз. кz доменінде тіркелген сайттардың 80%-ға жуығы орыс тілінде болса, тек 8%-ға жуығы ғана қазақ тілінде. Қалғаны өзге тілдердің үлесінде. Бұл тек Қазақстанда тұратын ғаламтор қолданушыларға қатысты жағдай. Ғаламтор – шекара тал­ға­майтын құрал болғандықтан, Қытай мен Моңғолия, Өзбекстан мен Ресейде қазақ тілінде қанша сайттар бар екенін дөп басып айта алмаймыз» деді. Сонымен қатар қа­зақ тіліндегі ғаламтор сайттардың дамуы­на нарықтық қатынастың қазақ тілінде жүр­гізілмеуі себеп болып отырғанын айтты. «Мінбер» журналистерді қолдау орталығы жанындағы жаңа медианы зерттеу тобының жетекшісі Асхат Еркімбай «Қазақтілді интернет қолдаушылардың қызығушылықтары мен ерекшеліктері» деген тақырыпта баяндама жасады. Ол өз сөзінде «Ғаламторды қолдану, оған әр түрлі ақпараттарды енгізу арқылы біз қазір ғаламторды бағындырудың орнына, сол технологиялық құралға бағынышты болып барамыз. Ғаламтордың да өз ережесі, даму заңдылығы бар» деді. Сонымен қатар мектеп оқушыларына қазірден бастап жай ғана компьютер қолдануды емес, соның ішіндегі контентті саралаудың да жолдарын, ғаламторға жеке басқа қатысты мәліметтерді құпия сақтаудың жолдарын түсіндіруіміз керек екендігін атап өтті. «Қазақ ғаламторы дегенде мен көбіне қазақ тіліндегі контенті бар ресурстарды көз алдыма елестетемін. Өкінішке қарай, бізде ондай сапалы ресурстар өте аз. Мен бұны ағылшын немесе өзге тілдегі ресурстармен салыстырып отырмын. Бізде неше түрлі сайттар бар, бірақ сапа төмендеу, болашақта сан бірте-бірте сапаға алып келеді. Нәтижесінде қоғамда сапалы ақпарат пайда болады. Өзара бәсеке күшейеді» деді А. Еркімбай. Жиында сөз алған «Қазконтент» АҚ басқарма төрағасының орынбасары Нартай Әшім қазконтенттегі мемлекеттік тілді дамыту жұмыстары жөнінде тарқатып берді. Н.Әшімнің айтуынша, жаңа медиа компьютердің есептеу әдісі мен медианың коммуникативтік мүмкіндіктерін біріктірген құбылыс болып табылады. Сондықтан ол жаңа медиа термині жоғарыдағы дижитал мен онлайн сипаттарды да қамтуда. «Бірақ «жаңа» деген сөз әлі де дамып жатқан медианың түрлеріне орай кездеседі. Интернеттің пайда болғанына 40 жылдай уақыт өтсе-дағы жаңа медиа деп қолданудың сыры осында. Медианың өзегі – хабар, ақпарат, мәлімет десек, ол жаңа медиада өзгеріске түскен жоқ» деді ол. «Қазақстан» телерадио корпорация­сы Интернет жобалар бөлімінің жетекшісі Мейірхан Жәпек мемлекеттік саясат­ты насихаттаудың көзі –интернет, журна­листика екенін тілге тиек етті. «Бүгінгі әлемде интернет технологиялар қарыш­тап дамуда. Интернет басқа салалармен қатар журналистикаға да үлкен өзгеріс­тер әкелді. Бүгінгі әлемдік БАҚ жаппай ғаламторға көшті. Дәстүрлі медиа түсіні­гі­мен қатар жаңа медиа өнімдері пайда болды. Ғаламтор мүмкіндігі тұтынушыға бір сайттан мәтін оқып, видео көріп, аудио­сын тыңдап, суреттері арқылы ақпарат алумен қатар, оны әрі қарай дамы­туға да мүмкіндік беріп отыр. Осылай тех­но­логияның дамуы ақпаратты әзірлеу, тұ­ты­ну және таратуға үлкен төңкеріс алып келді. Бұған дейін оқырман тек мәліметті оқумен, көрумен немесе тыңдаумен ғана шектелетін болса, бүгінгі оқырман интернет арқылы мәліметті көріп, тыңдап, оқып қана қоймай, өзінің пікірін қосып, әрі қарай ол туралы достарына хабарлап, тіпті өзі де ақпарат жасаушыға айналып отыр. Интернет тұтынушыны қызықтыратын қазақша мультимедиалық өнім болмаса, интернет қолданушы сөзсіз өзге тілдегі өнімді тұтына бастайды» деді ол. Семинар соңында тақырыпқа орай өзге де қатысушылардың түрлі пікірлері тыңдалды. Осылайша қазақтілді ақпарат кеңістігіндегі ғаламтордың рөлін талқы­лау­ға арналған жиында айтылған ой-пікір­лер іс жүзінде орындалса деген тілек бар. Жұмамұрат Шәмші, тарих ғылымдарының кандидаты Астана