- Мәдениет
- 18 Қазан, 2018
Мәңгүрттік – қасірет
Бағдагүл Балаубаева «Ана тілі»
«Тандыры кепкен өзектер мен тақыр жыралардан қу құлқынға талғау табу үшін зор шыдам керек. Біресе ін қазғыш мақұлықтың шиыр-шимай шалағай ізін кесіп, біресе саршұнақтың інін апыл-ғұпыл қазып, енді бірде жыраның тұмсығына тығылып қалған атжалман алаңқайға секіріп шықса мүлт жібермей бас салмақшы болып зарыға аңдып, кәкір-шүкір аулап ақсиған аш түлкі бүлкіл жортақпен алыстан көрінген теміржолға қасара жақындап келе жатты.
Даланы қақ жарып, ұзыннан-ұзақ бозамықтана жонданып жатқан шойын жол аш түлкіні әрі ынтықтырып, әрі үрейлендіргендей. Жерге жел ықтырған ащы кермек түтінін будақтатып, әудем жерді дүрсілдетіп, дүр сілкіндіріп иә шығысқа, иә батысқа қарай пойыздар зулап өтіп жатыр». Есіңізде ме, Шыңғыс Айтматовтың алғашқы романы «Ғасырдан да ұзақ күн» осылай басталады. Биыл түркі әлемінің дүлдүлі Ш.Айтматовтың туғанына – 90 жыл. Осыған орай Мұхтар Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театрының 93-ші маусымының алғашқы премьерасы Шыңғыс Айтматовтың «Ғасырдан да ұзақ күн» драмасымен ашылды. Оны қазақша сөйлеткен – Шерхан Мұртаза. Қойылым әдеттегідей театрдың үлкен не кіші залында емес, сахна шымылдығының арғы бетінде көрсетілді. Айнала көрерменге орындық қойылып, дәл ортасында көріністің таңғажайып үлгісіне куә болдық. Режиссердің ізденісіне риза болғанымызбен, бір әттеген-айы артқы қатарда отырған жалпақ жұрт көріністерді анық көре алмай, орнынан тұрып тамашалауға мәжбүр болды. Бұл бізде әлі де болса көрермен үшін жұмыс істеу жеткіліксіз екенін көрсетсе керек. Сахнаның безендірілуі жиналған жұртты бірден елең еткізді. Бір мезет өзіңді өткен ғасырда өмір сүргендей сезінесің. Өткен ғасырдың боямасыз көріністері дәл бүгінгі кейіпті суреттегендей әсер береді. Шығарманың «Ғасырдан да ұзақ күн» деп аталуының өзі бекер емес. Бір күнде болған жайтты арқау ету арқылы соғыстан кейінгі өмір сипатталып, кейіпкерлер арқылы адамның басындағы бар ауыртпалық, қиын кезең бейнеленеді. Теміржол бойындағы қым-қуыт тіршілік. Қырық жылдан астам уақыт осы теміржолда еңбек еткен Қазанғаптың өлімі. Ол кісінің өлер алдындағы аманатын орындау барысында Едігенің алдынан шыққан кедергілер. Найман ананың басынан кешкендері. Мәңгүрт ұлдың бейнесі. Ғарыш айлағы... Адамзат баласының басындағы ауыртпалық, қайғы-қасірет тұңғиыққа жетелеп, терең күрсіндіреді. Тоқ етерін айтқанда, қарапайым теміржолшы Едіге өмірдің ащы-тұщысын бірге өткізген қарт досы Қазанғапты оның аманаты бойынша «Ана бейітке» жерлемекші. Аса жауапты да имани бұл сапарында ол жеке адамдардан бастап тұтас бір мемлекеттік жүйенің қарсылығына тап келеді. Ата-баба сүйегі жатқан киелі жер бүгінде ғарыш айлағына тиесілі, онда өтуге рұқсат жоқ екен. Тарихи жадысынан айырылған жеке адам да, жүйе де мәңгүртке айналады. Ал оларға қарсы жасампаз күш – қандай қиындықта да адамдығын жоғалтпаған, ата-баба дәстүріне, тіліне, діліне адал Едіге. Иә, Едігелер – өмірдің тірегі. Ш.Айтматов өз шығармасында Едіге арқылы сол заманның бейнесін ашып көрсеткен.
Қойылымдағы Найман ана бейнесі еріксіз көзге жас үйірді. Қазақстанның еңбек сіңірген артисі Данагүл Темірсұлтанова сомдаған Найман ана баласын тауып, үйіне қайтарғысы келгенімен, өзінің кім екенінен хабарсыз, есінен айрылған ұлы Мәңгүрт ақыр аяғында анасын өлтіріп тынады. Мәңгүрттің рөлін шебер бейнелеген «Серпер» жастар сыйлығының лауреаты Аян Өтепберген жас та болса, алар асуы биік екенін көрсетіп, көрерменнің жан дүниесін бірден өзіне баурап алды. Дәл осы ана мен бала арасындағы байланыс бүгінгі күннің тыныс-тіршілігінің көшірмесіндей. Біздің қоғамда да ділінен, тілінен, дінінен мақұрым, салт-дәстүрінен ескіліктің сарқыншағын іздейтін «мәңгүрттерге» бұл қойылым сабақ болса игі. Қойылым жайлы көрерменнің пікірін білмекке ұмтылдық. Түркияның Нийде Өмер Халисдемир университетінің ректоры Мухсин Кард Қазақ мемлекеттік Қыздар педагогикалық университетінің ұйымдастыруымен Халықаралық Түркі әлемі зерттеулеріне арналған симпозиумге келгенін, осы жиынға келген ғалымдар театрдың тыныс-тіршілігімен танысуға арнайы уақыт бөліп, жаңа қойылымды зейін қоя көргенін тілге тиек етті. «Бауырлас түркі жұртында ортақ дүние көп. Тегіміз бен тіліміз бір, дініміз бен діліміз бір, әдебиетіміз бен мәдениетіміз тамырлас, саясатымыз бен тарихымыз ортақ. Сондықтан бүгінгідей алмағайып заманда, ағайын елдер «бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығаруға» мүдделі. Бүгінгі күннің тәртібінде ұлттық-рухани дүниені қалыптастыруға көмектесетін ұлттық идеологияны жаңғырту қажеттілігі туындап отыр. Енді басты мәселе – жастарды тәрбиелеу барысында ұлттық және мемлекетшіл сананы қалай қалыптастырамыз деген сауал аса өзекті. Бұл тұрғыда ұлттық сананы әдебиет арқылы қалыптастыру маңызды деп ойлаймын. Өйткені ұлттың жаны мен өзегі – әдебиетінде. Біз бүгін түркі дүниесіне ортақ тұлға, қарымды қаламгер Шыңғыс Айтматовтың «Ғасырдан да ұзақ күн» қойылымының премьерасына куә болдық. Мұхтар Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театрында сахналанған заңғар жазушының туындысын қазақ халқының ұлы қаламгері Шерхан Мұртаза қазақ тіліне тәржімалаған екен. Артистердің жан тебіренісі, сомдаған рөліне деген үлкен жауапкершілігі біздің таңданысымызды тудырғанын атап өткім келеді. Әсіресе театрға жастардың көптеп келуі бізді тәнті етті. Бұл – жақсы құбылыс. Қазақ театр өнеріне табыс тілеймін» деді ол. Қойылымның қоюшы режиссері әрі музыкамен көркемдеген – Д.Жұмабаева, сахналық нұсқа – Ә.Мәмбетовтікі, хореограф – Ш.Мұстафина. Едігенің рөлін «Серпер» жастар сыйлығының лауреаты Еркебұлан Дайыров, Еділбайды – Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Азат Сейтметов, Бұғы-ананы – Мәдина Келгенбай сомдады.
2063 рет
көрсетілді0
пікір