• Әдебиет
• 23 Шілде, 2020

КӨШЕДЕ ТҰРҒАН ОҚЫРМАН

Қуандық ТҮМЕНБАЙ

Коронавирус індетінің қазақтың көне астанасында бел ортаға тақап қалған кезі. Көшелерде күзет күшейіп, Республика сарайының маңы мен сол тұстағы саябақтың бұрыш-бұрышына үш-үштен сақшы қойылған. Бақтың айналасында ұлтаралық тілде «Стоп!» деп жазылған жазуы бар қызыл белдеулер желмен желп-желп етеді. Қызыл белдеу желкемнен желпілдеп бір күн тұрды да, аяқ астында қалды. Адамзат табанасты қыспаққа көне қоймайды екен. Мұнда бір кезде ел тізгінің ұстағандар мен әуен шығарып, кітап жазып, халық қошеметіне бөленгендер жапырақ иіскеп, саф ауа жұтып серуендегенді ұнатады. Олар көбіне Шәмшінің аяғын айқастырып отырған ескерткішінің қасына барып, өнер мен өлім туралы айтса, Абай ескерткішінің қасында Мұхтар мен Сәбит, Мағжан мен Сәкендерді әңгіме етеді. Мен тау өзенін өрлеп жоғары шығамын. Індеттің алғашқы күндерінде кең дүниеге симай мәңгілік жолға аттанып кеткен Аманхан досымды ойлаймын. Таң атпай телефон соғушы еді, енді ол да жоқ. Азық-түлік дүкендері жабық, тек орталықтағы грузин наубайханасының алды іркес-тіркес кезек, бір метр арақашықтықты сақтаған ешкім жоқ, бәрі де ынтық ғашықтардай бір-бірінің аузына қарап, ыстық нанның табадан шығуын күтіп тұр. Грузин наубайханасында, сірә, вирус болмаса керек, оларға «қой дейтін қожа» жоқ.

Сылдырап аққан өзенді қиып өткен Құрманғазы мен Қалдаяқов көшелерінің қиылысында майор шенді қыз бен ала киінген екі жауынгер бір-бірінен бір метр арақашықтық сақтап селт тұр. Майор қыз шиедей ғып бояған саусақ ұшын шекесіне тақап, өзін таныстырып, сәлем берді. – Маскасыз жүруге болмайды. Жалпы, ол жаққа өтуге болмайды, – деді қатаң ережені ескертіп. – Өз жеріміз ғой. Майор қыз тұрып қалды. – Аға, нұсқау солай. Оның үстіне маскаңыз жоқ. – Ұстап тұрып, ұмытып кетіппін. Үйренбегесін сол ғой. Ұзын кірпіктерін қара бояуға әбден малшындырған шенді қыз бір қарағанда қатал-ақ. – Бір жолға кешірдім. Тез серуендеп қайтыңыз, – деді қабағын түйіп. Жеңіл аяқ мен жүгіре басып кеттім. Шүкір, көрсеткеніңе шүкір. Әйтпесе әп сәтте суретке түсіріп, аты-жөніңді бастықтарына жіберіп, КТК-дан көрсетіп, масқаралайды дегенді естігем. Ал, енді грузин нау­байханасы мен дәл қасындағы грузин кафесіне неге күші жетпей қалды екен. Сен Алматыда емес, Тбилисиде жүргендейсің. «Әкімшіліктің қонақтарды сыйлаған түрі ме екен» деген қазақы қитұрқылық та тұла ­бойымнан жүгіріп өтті. Екінші күні әлгі майор қыз спирт иісі мүңкіген тұмылдырығыма риза кейіппен қарады. – Паркте жүрмеңіз. Неше түрлі адамдар бар, – деді сақтандырып. – Мен де солардың бірімін ғой, – деп кете бердім. Қызыл белдеу аяқ астында үзіліп жатыр. Табиғатқа жасаған қиянаттың қасында ереже дегенің ініне кіріп кетеді екен. Үшінші күні ала киінген екі жас жауынгер мен майор қыз көзіме ыстық көрінді. Қыз да мені көріп қуанып кетті. Бес саусағын шекесіне апарып сәлемдеспестен ескі таныстай іштарта сөйледі. – Күнде шығатын уақытыңыз осы кез ғой. Паркте қыдырып жүре беріңіз. Ережеге бағынып жатқан ешкім жоқ... – Өздерің қалай? – Біздікі тұрған ғой. – Сыйақы бар ма? – Ой-й, ағай, – деді қыз таза қазақша. – Иегіміз қышымай-ақ қойсын. Айлықтың өзін әрең береді. Естігеніміз алғыс емес, қарғыс. Таңертең 6-да сапқа тұрамыз. Бізден жаман адам жоқ, Алматыға коронавирусты біз әкелген сияқтымыз. Жаяулатып, такси ұстап, осы жерге келеміз. Ең болмаса, әкеп те салмайды. Түнгі 12-ге дейін қақиып тұр­ға­нымыз тұрған, – дегенде, қыздың тоқпақтай балтырына көзім түсіп кетті. Шаршаған дене дір етті. Он екі мүше болдыртса білінбей қалмайды екен. – Бірауық орындыққа отыр­майсыңдар ма? – Ой-й, аға, сол үшін штраф салып, сөгіс береді, – дей бергенде, қабырғасында «Күзет» деген арбиған жазуы бар жеңіл көлік қасымыздан жүйткіп өте шықты. – Бізді тексеріп жүр. Сол сәт екі ала киімдінің бірі: – Майор ханым, әжетханаға баруға рұқсат етіңіз, – деді қолын шекесіне апарып. – Барып кел! – Әжетханаға да өз қалтамыздан төлеп барамыз. Кіргізбейді. Әрең кіреміз мына жаққа, – деп мойны сорайып кран тұрған құрылыс алаңын көрсетті. – Тамақ ше? – Тамақты әнебір жердегі буфеттен алып, үй-үйдің қалқасына кезекпен тығылып тұрып жейміз. Объектіні бір минут та тастауға болмайды. – Енді, өзіңнің таңдаған маман­дығың ғой. – Осыған қалай келгенімді біл­меймін. Тәп-тәуір домбыра тартушы едім. Консерваторияға түсем десем, әкем көнбеді. «Күйеуің гастрольге жібермейді» деп түсіндірді. Сөйтіп, милиция мектебіне түстім. – Енді, күйеуің қалай қарап жүр? – Күйеуге тиген жоқпын. Әкем өмір­ден өтіп кетті, шешем екеуміз. Қиын кездері мейрамханада даяшы да бол­дым, әжетхана да жудым. Шешем қазір зейнетте. – Қыздың жасын сұрамайды... – Түсіндім. Отыз үштемін. Майор­лы­ғымды алдым, енді осыны қойсам деп те ойлаймын, – дегенде, алапес солдат қолын шекесіне қойып, әжет­ханадан аман-есен келгендігін баян етті. – Менің «Қырықтағы қыз» деген әңгімем бар. Болады, өмірде бәрі де болады. – Ой, аға, мен оны оқығам. Дарынды балалар мектебін бітір­ген математик Орынкүл деген қыз ғой. ­Мамам қазақ мектебінде тіл-әдебиеттен сабақ берген, сол кісі газетті әкеп берген. – Соны жазған мына мен. – Шынымен бе? – деп шаршаңқы қыз көзін сата қарады. – Сол «Қырықтағы қызда» шешесі Орынкүлге: «Арығың тартылуға таяу, біреуді тауып алсайшы» дейді ғой. Мамам менің тағдырым туралы бір ауыз сөз айтқан емес. Сол сәт құшақтасқан қыз бен жігіт саябаққа кіріп бара жатты. – Сен барып, ана екеуіне «бір метр арақашықтықпен жүріңдер» деп ескертіп қайтшы. – Құп болады, – деп Ішкі істер бөліміне көмекке келген шекара учи­лищесінің курсанты қолды-аяққа тұрмай жөнеп кетті. Полисай қызды әдебиет әсері өзіне баурап барады, мен сүйіспеншілік туралы біраз шығармалардан мысал келтірдім. – Аға, өзім де сезіп едім, сіздің тегін адам еместігіңізді... – Қалай сездің? – Бұйрыққа бағынғыңыз келмейді. Тағы қандай әңгімелеріңіз бар. Егер кітәбіңіз болса, сатып алар едім. – Менің бір осал жерім – біреуден бірдеңе сұрай алмаймын, сосын оқырманыма кітап сата алмаймын. Ертең әкеп, өзіңе тарту етемін. Ол үнсіз басын изеді. Қыздың иығындағы майор жұлдызы еңсесін басып тұрғандай көрінді. Келесі күні «Қобыздың мұңы» деген кітабымды әкеп ұсындым. Қыздың кірпігі қалың боялған шарадай көзі жанып кетті. – Мамама да айтып қойдым, сіз кітап әкеледі деп... – Біз әлі танысқан жоқпыз ғой. – Әсима, – деп тырнағы шиедей сүйрік саусақтарын ұсынды. – Осында «Қырықтағы қыз» бар ма? – деді білгісі кеп. – Бар. Тағы бір кәрі қыз туралы «Бұқа баққан қыз», соғыс кезінде сөзге кеп қалған жеңге мен қайынсіңлінің жан сезімін көрсеткен «Інген жетелеген шал» деген әңгімелер бар. Ол бетіме шұқшия қарады. – «Дарды шешкен қыз», «Ашына» деген көркем әңгімелер, АХБК-де жұмыс істеген қазақ қызын мысал ғып алған «Еңбек Қызыл Ту орденді жезөкше» деген деректі дүние де бар. Майор қыз сөмкесіне қол салып, «Нұрсұлтан» деген кішкентай шоколад шығарды. – Жеңгейге апарып беріңіз. Оқырман ретінде ұсынып тұрмын, – деді ресми тілде сөйлеп. Қалай сөй­лесе де таза қазақшаға жаным кіріп қалды. Ертеңіне майор қызды орнынан таба алмадым. – Олар басқа ушаскеде. Айтуға болмайды, – деп дүңк ете қалды қазан­ның күйесіндей капитан жігіт. Коронавирус әртүрлі адамдармен табыстырды. Арасында оқырманым да бар.