• Тіл
• 09 Шілде, 2015

Кереку өңірі тыныштықты тілейді

Кейінгі кезде республикалық, облыстық басылымдар мен әлеуметтік желілерде Павлодар облысының әкімі Қанат Бозымбаевты бопсалаған қылмыстық топ жөнінде түрлі жарияланымдар жарық көріп, тартыстың шығу төркіні туралы сан қилы болжамдар айтылуда. Біздің пікірімізше, бұл қылмыстық оқиға ерте ме, кеш пе, әйтеуір, орын алуы керек-ті. Өйткені оның алғышарттары әлдеқашан жасалып қойылған еді. Тарқатып көрейік...

Аймақтың ақпарат кеңістігі

Павлодар облысында орыстілді бұқаралық ақпарат құралдарының үлес салмағы басым. Бұның елеулі бөлігін тәуелсіз орыстілді басылымдар құрайды. Әсіресе ірі кәсіпкер Максим Стрюктің иелігіндегі «Новое время», әкелі-балалы Юрий мен Глеб Ковхаевтардың меншігіндегі «Городская неделя», әкелі-балалы Василий мен Ярослав Голышкиндердің «Версия» газеттері, сондай-ақ «pavon.kz», «pavlodar.gn.kz», «obozrenie.kz» сайттары ақпарат кеңістігін еркін жайлап алған. «Новое время» о бастан-ақ мемлекеттік тіл, ономастика саясаттарына қарсы ұрда-жық материалдарымен әйгіленді. «Городская неделя» тілшілері бұрынғы партшенеунік, кейінгі кезде демократ, оппозиционер кейпіне енген Серікбай Әлібаев сияқтылардың сұхбаттары мен материал­дарын жариялап, саяси тақырыптарды қаузайды, ара-тұра ұлттық мәселелер бойын­ша теріс көзқарасын білдіріп тұрады. «Версия» журналистері болса қылмыстық оқиғаларды жазуға машықтанған. Түптеп келгенде, бұлардың барлығы жергілікті билікке тегеурінін батырып, өздерінің айтқанына көндіруді көксейтіні мәлім. Сондай-ақ Павлодардағы патшашыл-кеңесшіл топпен жең ұшынан жалғасып жатқаны белгілі. Осы тұста назар аударатын жайт, қолына енді ғана қалам ұстаған жастардың арасында журналистиканың «әліпбиін» танымай жатып, дау-дамайлар мен қылмыстық оқиғаларды айғайлата жазып, өзгелерден күрт ерекшеленгісі келетін, бірақ «Атың шықпаса – жер өрте» деген мәтелдің мәнін түсінбейтін «батырлар» бар... Бұлардың ірі өндірістік аймақтың әлеуметтік-экономикалық қуаты, мәдени тынысы жөніндегі таным-түсінігі бұлыңғыр, сондықтан осы орайда жібі түзу мақала жазуға қабілеті жетпейді. Бір жайт есіме түсіп тұр, облыстық білім басқармасы мен денсаулық сақтау басқармасы басшыларының баспасөз мәслихаттарына қатысқаным бар. Әлгіндей тілшілер аймақтың бас педагогы, я бас дәрігері құдды бір сот залында айыпты ретінде жауап беріп тұрғандай, түстерін суытып, үсті-үстіне төпелете «өткір» сұрақтар қоюмен болды. Сұрақтары – мектеп жанында өзара төбелескен оқушы балалар туралы және сәтсіз операция салдарынан қайтыс болыпты делінетін науқас жөнінде. «Бұл істермен құқық қорғау органдары айналысуда» деген жауапқа тоқтаған жоқ, педагогтар мен дәрігерлердің қылмысын табан астында айқындайтындай-ақ бір сауалды өңін өзгертіп он рет қойды! Сөйтіп, өзгелерге сөз кезегін бермей, көсемсіп, шешенсіген «шіркіндер» білім беру мен денсаулық сақтау салаларының қазіргі ахуалы, кадрлар мәселесі, материалдық-техникалық базасының жағдайы, білім мен ғылым жетістіктерін игеру, пайдалану, инновациялық жаңалықтар енгізу, шешуін күткен проблемалар жөнінде бірде-бір сауал қоя алмады... Көбіне осындай кәсіби біліктілік деңгейі төмен тілшілер жиылған баспасөз мәслихатында қандай қадір болушы еді, кейін қатысуды доғардым. Өкініштісі, солақай сыннан құралған қарабайыр материалдар жергілікті тәуелсіз орыстілді басылымдар мен сайттардан әрі асып, республика көлеміне таралатыны. Және бір өкініштісі, облыста тәуелсіз орыстілді басылымның бірнешеуі болғанымен, бірде-бір тәуелсіз қазақ басылымының болмауы! Кезінде өз қаражатыма жекеменшік «Ой» газетін ашып, жоғарыда аталған «Новое время», «Городская неделя» тілшілерінің қазақ тілі, елдімекендер мен көшелер атау­лары бойынша теріс пікірлерін сынауды қолға алғанмын. Сондай-ақ «Қазақ тілі» қоғамы облыстық ұйымының органы «Ертіс дидары» газетінде осы бағыттағы сын материалдарды жариялап отырдым. Амал не, «Ойды» ұстап тұруға қаржылық-материалдық жағдайым көтермеді, өзім редакторы болып істейтін «Ертіс дидары» кейінгі жылдары тілдерді дамытуға бөлінген қаржы есебінен шығарылып жүргендіктен, сыни материалдарға «сақтықпен» қарауға мәжбүрмін. Ал белгілі жазушы, журналист Сайлау Байбосынның тәуелсіз қазақ басылымын ашуға қолдау көрсету жөнінде облыс әкіміне айтқан өтініш-тілегі «Новое время» газетіндегі (№20. 21.05. 2015) «Арыновщина» атты мақалада басқаша түсіндіріліп, келеке қылынды... Рас, бұл ісі үшін редакция кейінгі санында кешірім сұрады. Әйтсе де, бұған дейін «Новое время» және өзге орыстілді тәуелсіз басылымдар мен сайттар қанша қазақ азаматының ұлттық намысына тиісіп, қаншасының ар-ожданын қорлады!!! Әзірше ешқайсынан кешірім сұраған емес! Бұл – жеке қарауды тілейтін үлкен тақырып...

Текетірес

2013 жылдың соңында облыс әкімі Ерлан Арын өзінің кеңесшісі парамен ұсталған соң қызметінен өз өтініші бойынша отставкаға кетті де, іле үстінен қылмыстық іс қозғалды. Ерлан Мұхтарұлы қызметінен босаған сағаттан бастап орыстілді тәуелсіз басылымдар тілшілері мен патшашыл-кеңесшіл топ қиқулап атқа мінді! Юрий Павленко деген «құқық қорғаушы» экс-әкім жаңа жылдық мерекесі құрметіне қала орталығына орнатылған бас шырша үшін нақты құнынан әлденеше есе артық қаржы жұмсады деген жалған ақпарат таратып, «даңғыра қақты». Журналист-«криминалистер» соттың шешімін күтпей-ақ экс-әкім, ұлтжанды азамат, көрнекті ғалымды аса қауіпті қылмыскер кейпінде көрсетті, карикатурасын салып әжуалап, намысын қорлады! Тіпті редакциялардың бірінде Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтан Е.М.Арынды аса ауыр жазаға тартуды сұраған өтініш жазу мен қол қойғызу ісі ұйымдастырылды! Бұған шамданған жергілікті қазақ зиялылары: шығармашылық адамдары, ғалымдар, тіл жанашырлары, сондай-ақ қоғам белсенділері мен желтоқсаншылар республикалық басылымдар арқылы Елбасының атына Ашық хат жолдады, бұдан соң қала орталығындағы Қалижан Бекхожин ескерткіші жанына жиылып, наразылық шарасын өткізді! Бұлардың да үстінен қылмыстық іс қозғалуын тілеген Ярослав Голышкин «Версия» бетінде зиялылардың экс-әкімнің қылмысына қатыстылығын анықтау жөнінде прокуратураға өтініш білдірді... «Времяның» тілшісі Ольга Воронько, «Ратель кз» порталының тілшісі Джамиля Маричева, «Версияның» құрылтайшысы, ардагер журналист Василий Голышкин (Ярославтың әкесі), т.б. кәдімгі қызмет орнына барған сияқты сот үдерісіне уақытында қатысып, өз көзқарастарына сәйкес материалдар беріп отырды. «Караванның» тілшісі Ризабек Исабеков экс-әкімнің бейнесін бірыңғай қара бояумен көрсетуге тырысты. Айтпақшы, әлгі О.Воронько сот ғимаратында қуанышты көңіл күйін жасырмай, сойдақ тістерін ырситып, қарқылдап күлуден қымсынған жоқ. Бұл қылығы өзгелердің орынды наразылығын тудырды. Солай десек те, сот төрағасы әлгілердің ықпалында кетпей, заң шеңберінде шешім шығарғанын айтуға тиіспіз. Экс-әкімге қызмет құзыретін асыра пайдалану бабы бойынша 3 жылға шартты жаза белгіленіп, сот залынан босатылды. Сол сәтте Ерлан Мұхтарұлын тұс-тұстан бас салып құшақтаған қазақ зиялыларының шаттық сезімін сөзбен айтқызып жеткізу тіпті қиын! Көкжал мінезді жігіттердің көздерінен жас парлап тұрды!.. Орыстілді тәуелсіз басылымдар сонда да тыншыған жоқ, оларды патшашыл-кеңесшіл топ қолдай кетті. Журналист «криминалистер» сотталған лауазымды тұлғаны мемлекеттік марапаттарынан айы­ру мәселесін көтерді, ақыры ойлағанына жетті. Сонымен қатар, Ерлан Арынның ірілі-кішілі істерінің барлығын жоққа шығаруды көздеді. Мәселен, көне заманда бабаларымыз тасқа түсірген арқар суреті негізінде жасалған облыстың логотип таңбасын өзгерту, кеңестік Т-34 танкісін Ұлы Отан соғысы тарихына арналған «Даңқ» мұражайынан қайтадан қала орталығындағы бұрынғы орнына апарып қойдыру, патша заманында салынған «Россия» қонақүйінің қирандысын облыстық бюджет есебінен бастапқы қалпына келтіру, патшазада Павел Романовтың 155 жылдық мерейтойын ресми атап өту мәселелерін көтеріп, жергілікті билікке ықпал етуге әрекеттенді. Олардың өктемдігіне қазақ зиялылары қарсы шығып, республикалық басылымдарда наразылығын білдірді. Текетірес зиялыларға оңай соққан жоқ. Солай бола тұра, жоғарыда баяндалған мәселелер біздің пайдамызға шешілді!

Әкім мен шенеуніктер

Экс-әкім сотталды, масқараланды. Осылай болуын көксеп әсіре белсенділік көрсеткендер керісінше құрметтелінді. Мәселен, Ольга Воронько облыс әкімдігінің «pavlodarnews.kz» порталының бас редакторлығына тағайындалды... Джамиля Маричева облыстың әлеуметтік-экономикалық дамуын үздік көрсеткен журналистер қатарына еніп (дұрысы енгізіліп), конкурста жүлделі ІІІ орынды иеленді... Ризабек Исабеков Павлодар ауданының «Нива» газетінің бас редакторлығына бекіді... Юрий Павленко – 1990 жылдары «Славия» қозғалысының белсендісі ретінде танылған, Ермак қаласының атауы мен атаманның ескерткіш мүсінін қорғап қалу үшін күрескен, Павлодардағы Тургенов көшесі атауын Кеңес Одағының батыры Махмет Қайырбаевтың атына өзгертуге табанды қарсылық көрсеткен, бертін ҚХКП облыстық филиалының белгілі өкіліне айналып, коммунистік идеологияны жүргізуге белсене атсалысқан атышулы ескі «досымыз» Юра «Невада-Семей» қозғалысының мерейтойлық медалімен марапатталды!.. Айта кететін жайт, Ерлан Арынның тағ­дырына араша түскен жергілікті ақындар, журналистер, суретшілер, ғалымдар, тіл жанашырлары, желтоқсаншылар бастапқыда жаңа әкімге бір күдік, бір үмітпен зер салып, назарын өңірдегі ұлттық проблемаларға бұруды көздеді. Тіпті қазақ басылымдары арқылы сынауға дейін барды. Дегенмен, Қанат Алдабергенұлы ұлттық мұрат-мүддеге мүлде мойын бұрмады деуден аулақпыз. Өзі қазақ тілінде жатық сөйлемесе де, жиналыс­тарды қазақша жүргізуге мән берді, ұлты қазақ шенеуніктерден қазақ тілінде сөйлеуін талап етті! Бұл орайдағы батылдығы, тіпті Ерлан Мұхтарұлынан асып түсті! Егер Керекудегі қазақ зиялыларымен кездесіп, ұлттық, мемлекеттік мұрат-мүдделерден туындаған мәселелерді бірге талқыласа, өз ұсынысын айтса, солардың құрметіне бөленіп, есімі айрықша әс­петтелер еді! Мұндай кездесулерді идеология бойынша қазіргі орынбасары Ғани Сәдібеков ойдағыдай ұйымдастырып жүр. Қ.А.Бозымбаевтың тәжірибелі технократ, мықты экономист, білікті қаржыгер, білімді менеджер екені күмәнсіз, тек идеолог емес.

Бопсалау

Кейінгі жылдары әбден еркінсіп, өздерін аймақтың қожайыны сықылды сезінген тәуелсіз орыстілді басылымдар тілшілері әркімге азуын батыра бастады! «Версия» газеті редакциясы тіпті мектеп мұғалімдерінің де беделдеріне нұсқан келтіретін материалдар жариялап, өздеріне қоқан-лоқы көрсетті. Мұны орыстілді басылымдар тігісін жатқызып баяндап, тек облыстық «Сарыарқа самалы» газеті (№67, 23. 06. 2015) қысқа да нұсқа ақпарат берді. ...Әуелде, әкімді біреулердің бопсалағаны жөнінде «ұзынқұлақтан» естіген алыпқашпа сөздер, бертін түрлі басылымдарда мақала пішінінде жарияланды. «Версияның» бас редакторы Ярослав Голышкин Нұржан Сүлейменов деген кәсіпкермен бірлесіп Қ.А.Бозымбаевтың өзіне үзілді-кесілді талап қоюға көшіпті! «Әкімнің ұлы Дәуреннің өздерінің отбасы тұратын резиденцияда қыз зорлағаны жайында айғақ бейнематериал қолда тұр, егер 500 мың АҚШ долларын (!) бермесе, ұлын бас бостандығынан айырып, өзін қызметінен кетіреміз!!!» деген сыңайда хабар жолдаған. Бірақ Қанат Алдабергенұлы бопсалаушылардың құрығына түспей, өздеріне қарсы әрекет жасады! Іле әлгі екеуі Ұлттық қауіпсіздік комитеті тарапынан күдікті ретінде қамауға алынып, үстерінен қылмыстық іс қозғалды. Бопсалаушы топтың құрамында өзге де жауапты тұлғалар бар көрінеді, тек олардың есімдері, қылмыстық әрекеттері әзірше жария етілмеген. Нұржан Сүлейменов тергеу барысында өз қылмысын толық мойындап, кешірім сұрап, әкімнің атына хат жазды. «Махаббат шырғалаңының» «бас кейіпкерлері» Анфиса мен оның көңілдесі Дәурен есімді жігіт теледидардан екеуара келісіп жыныстық қатынасқа түскенін, ал әкімнің ұлы Дәуреннің бұл іске қатысы жоқтығын айтып берді. Қылмыстық топтың облыс әкімін бопсалағаны жөнінде тәуелсіз «Central Asia Monitor» порталы, «Жас Алаш» газеті, «Adam bol» журналы, «КТК» телеарнасы журналистері егжей-тегжейлі айтты, жазды. Тек әкімнің баспасөз хатшысы соншалық сенім артып, көтермелеген Ольга Воронько мен Джамиля Маричева сықылды журналист «криминалистер» Ярослав Голышкиннің қылмысына келгенде бұрынғы қарқынынан танып, ұстамдылық танытуды жөн көрген сықылды... Әкесі Василий мен дос-жарандары Ярославты судан ақ, сүттен таза, бейкүнә жан, жариялық пен демократияның жоқтаушысы, сол үшін зардап шегуші деген пікір таратып, қылмыстық істі саясиландыруға тырысуда... Сөйте отырып, Н.Сүлейменовке белгі-таңба салынып ұсынылған ақша купюрлерінің бір бөлігі Я.Голышкиннің үйінен табылғаны, сонымен қатар компьютерінің жадынан әкімдер мен бірталай жоғары лауазымды мемлекеттік қызметшілердің үстінен жинақталған бопсалаушы материалдардың қоры алынғаны жөнінде тіс жармады! Енді қайтсын, әкесі ғой... Бірақ оның өзі де облыс әкімі қызмет құзыретін пайдаланып, құқық қорғау органдарына ықпал етуде деген сөзді айта алмады. Өйткені әке ретінде 1 ұл, 2 қызды тәрбиелеп отырған Қанат Алдабергенұлының заңды құрметтейтіні, тергеу амалдарының қорытындысын күтіп сабыр сақтап отырғаны әлгілерге де, зиялы қауымға да мәлім. Әйтеуір, әкіміміз облыста кімнің кім екенін қазір біле бастаған секілді. Бір кезде Елбасының атына Ашық хат жазып, Ерлан Арынның тағдырына араша сұраған жергілікті зиялы қауым енді оның да ар-намысын, отбасының абыройын қорғауға дайын екенін, өйткені оқиға осы өңірде орын алғандықтан оған көз жұмып, жайбарақат отыруға моральдық құқы жоқ екенін сезсе керек-ті. Сонымен қатар, ұйымдасқан қылмыстық топ мүшелерінің «райынан қайтқанын», «өз істеріне өкінетінін» ескере отырып, оларға рақымшылық жасауға болмайтынын да ұғуы керек. Өйткені жергілікті билікті жұртшылыққа жексұрын қылып көрсету арқылы мемлекеттілігіміздің беделін төмендетіп, елдігіміздің іргетасына сызат түсіруді көксеген қылмыскерлерге қайырымдылық жасау халқымызға опа бермейді! Біздің Ертістің Кереку өңіріне Қанат Алдабергенұлы Бозымбаевтан кейін келетін әкімдер мен шенеуніктер қылмыстық топтардың торына тап болуға тиісті емес, ел игілігі үшін емін-еркін еңбек етулері керек!..

Арман ҚАНИ Павлодар