• Тұлға
• 21 Қазан, 2010

Фариза ақынның алғашқы шәкірттері

Бұл күнде шығармашылығы елге әйгілі, Халық жазушысы, қоғам қайраткері, ақын Фариза апайымыз бір кезде ұстазымыз болғанын мақтаныш тұтамыз. Алпысыншы жылдың басында институтты жаңа ғана бітірген Фариза апай өз ауылындағы біз оқып жүрген «Октябрьдің 40 жылдығы» атындағы мектепке мұғалім болып келгенде, біздер, жоғары сыныптың оқушылары, қатты қуандық. Мектеп директоры марқұм Сәулен Оразалин Фариза апаймен таныстырды. Біз апайдың өлеңдерін бұрыннан да облыстық газеттен оқып, жаттап жүретінбіз. Бұл күнде шығармашылығы елге әйгілі, Халық жазушысы, қоғам қайраткері, ақын Фариза апайымыз бір кезде ұстазымыз болғанын мақтаныш тұтамыз. Алпысыншы жылдың басында институтты жаңа ғана бітірген Фариза апай өз ауылындағы біз оқып жүрген «Октябрьдің 40 жылдығы» атындағы мектепке мұғалім болып келгенде, біздер, жоғары сыныптың оқушылары, қатты қуандық. Мектеп директоры марқұм Сәулен Оразалин Фариза апаймен таныстырды. Біз апайдың өлеңдерін бұрыннан да облыстық газеттен оқып, жаттап жүретінбіз.

Мектепте талантты ұстаздар да аз емес еді. Өнер десе ішкен асын жерге қоятын Ғарифолла Харесов, жампоз күйші Құмар Қожантаев, республикаға танымал журналист Қазихан Қабдел, бір өзі спорт ойындарының барлық түрін білетін, сегіз қырлы Айтқожа Қуана­лиев, мектептегі қабырға газеттерін безен­діргенде жан бітіретін өнерлі ұстаз Бек­тілеу Қойшиев, ғылым мен техниканы, авто­матиканы сол кездердің өзінде жетік меңгер­ген, әлемдік физика ғылымы­на шәкірттерін жетелейтін Алпысбай Жанұзақов, суретші, бөлмелерінің ішінде өсір­мейтін гүлі жоқ, барлық жануарлар мен өсімдіктердің гербарийлерін жинап қоятын Ғұсман Тұрғаналиев, т.б. талантты ұстаздарымыз бар еді. Біз сабақтан бос мезгілде мектептің спорт залында немесе кабинеттердегі үйірмелерде, оркестр мен ән-күй әзірліктерінде жүруші едік. Фариза апай бізді, жоғары сыныптың оқушы ұл-қыздарын, бірден баурап алды. Бізбен бірге стол теннисін ойнайды, демалыс кештері­не қатысады, домбыра тартады, мондалина ойнайды, жаңа әндер үйретеді. Бұған дейін мектептің қабырға газетінде өлеңдеріміз көрініп жүретін біз – Роза, Пәуеден, Аман, бізден кейінірек оқитын Бақыт, Зәкірбай, Жұмабек, Қатима, Света, т.б. ұл- қыздарды жанына тартып, ақыл-кеңестерін бере­тін. Он сегізге толмаған албырт шағы­мыз­да жазған-сызғандарымызды апай­ға көрсетіп, ақыл-кеңесін ала жүріп, көп­теген өлеңдеріне ән жазғаным есімде. Фариза апайдың «Қоштасарда», «Қыз сыры» өлеңдеріне жазылған әндеріміз ауыл жастары мен студенттердің арасына кең тарап кеткенін, өзіміз мектептен кейін әскерде жүргенімізде апайдың өзі бастап, осы әндерді облыстық радиодан орындалуына себепші болғанын жастар қуана хат жазып жататын-ды. Фариза апай кешкі жастар мектебі­нің директоры болды. Ол кезде соғыстан кейінгі жылдары тұрмыс тауқыметінен еңбекке ерте араласып, орта білім ала алмай қалғандар кешкі мектепте лек-ле­гімен келіп оқитын, көңілді ойын-сауық кештер ұйымдастыратын. Фариза апай ауылдың мәдени өміріне де белсене араласты. Ауылдағы мұғалімдер мен дәрігерлер, мәдениет қызметкерлері бір­лесіп М.Әуезовтің «Еңлік-Кебек», Ғ.Мүсіреповтің «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» драмаларын сахналағаны, Фариза апай оларда басты рөлдерді сомдағаны әлі есі­мізде. Сөзіміз дәлелді болуы үшін қа­зақ әдебиетінің классигі Ә.Нұрпейісов­тің «Толғау» атты кітабындағы 1965 жылы жазылған әсерлі әңгімесіне жүгінсек те жеткілікті. «Гурьевтің концерт жүргізетін – конферансьелері қандай! Оңғарсынова Фариза мен Нұрышова Раушан өзгелер­ден оқшауырақ... Ал мына Фариза мен Раушанның табиғаты олардан мүлде бас­қа. Бұларда концерт жүргізетін актрисаға қажет қасиеттің бәрі бар. Бұлардың үні ашық. Дикциясы таза. Бұлар әрі жас, сұлу. Бәрінен бұрын залдағы халықты жаулап, бағындырып алсам деген менмен озбыр ниет байқамайсың. Оның есесіне бұлардың бойында әйел затына тән табиғи тамаша бір қылықтар бар екен! Ал енді айтары жоқ, Атырау – дәстүрлі, өнерлі ел!» Бұл – астанадан алыс ауыл мектебінің директоры, жиырмадан жаңа ғана асқан ақын қыздың өзіндік келбеті, қасиетті көркем өнерге адалдығы. Боямасыз табиғи қалпы. Ақынның шығармашылық қары­мы­ның қалыптасуына, толысуына, қа­рымды шығармалар жазуына облыстық газетте және республикалық «Лениншіл жас» газетінің Қазақстанның батыс облыстары бойынша меншікті тілшісі бо­луының үлкен әсері болды. Маңғыстау, Атырау, Ақтөбе өңірлерін қысы-жазы аралап жүріп, қайта түлеген Үстірттегі мұнай бар­лаушылары мен қырдағы ақтылы қой өргізген малшыларды жазды, жырлады. Жайық-Каспийден маржан терген мұз­балақ балықшылардың өміріне терең ара­ласып жүрді. Республика көлеміндегі жастардың ең сүйікті газетінің бетінен көркем очерктер мен суреттемелер, сын не­месе проблемалық мақалалар әр сан са­йын жарық көретін. Сонымен қатар рес­публикалық басылымдарда әр жолғы сапар­лардан туған өлең циклдері жарық көре­тін, оларды да оқырман тұшынып оқитын. Алғашқы жинағы «Сандуғаш» шық­қаннан кейін, араға жылдар салып «Маңғыстау маржандары » (1970), «Мазасыз шақ» (1972), «Асау толқын» (1973) жинақтарын жарыққа шығарып үлгерді. Фариза жырлары өршіл үнімен баурады, сұлулық пен әсемдікті, парасат пен пәктікті, адамгершілік мұраттарды бейнелеген лағыл жырлары оқырманның құмарын қандыра сусындатты. Осы жылдары ақынның талантына үлкен сенім артылды. Астанамыз Алматыдағы республикалық «Қазақстан пионері» («Ұлан») газетіне, кейіннен «Пионер» («Ақ желкен») журналдарына бас редактор болды. Жақсы жырлар жайлы оқырман қауым да, әдебиет сыншылары да газет-журнал беттерінде тамсанып жазып жатты. Сол жылдары «Мен сенің жүрегіңдемін» (1975) жыр жинағы жарық көрді. Ол – «Арай жырлар», «Жаңбыр жырлар», «Шуақ жырлар», «Дүлей жырлар» секілді бөлімдерден тұрады. Қалай десеңіз де, талант – тағдырдың жемісі, Фариза апайдың өзі айтқандай: «Ешқандай оқу орны ақын болуды үйретпейді. Ол – тек жаратылыстың маң­дайына жазған сыбағасы. Қалай болғанын ақынның өзі білмейтіні де сондықтан». Дей тұрғанмен, «әкенің қанымен, ана­ның сүтімен сіңетін бұл киелі қасиеттің бойға даруы – топыраққа егілген дән ғана. Оны әрі қарай дамытпаса, баптамаса, нәр бермесе, ол қасиет құмға көмілгендей жоғалуы мүмкін», – дейді. Осыны сезінген қазақтың ақиық ақы­ны Мұқағали Мақатаев: «Фариза! Фаризажан, Фариза қыз, Өмірде ақындардың бәрі жалғыз», – дейді. «Неге?» дейсіз. Қалайша? Әлде айтыла салған ой ма? Жоқ. Тағы да ғұламалардың ойына жүгінейік. «Дүниенің ажарын жалғыздана алатын, жалғыздана білетін дара инсандар айқын таниды» депті шығыс философиясы. Ұлы Абайдың өзі: «Жалғыздана алу, жал­ғыздана білу – әрі азапты, әрі аса қа­сиет­ті сезім», – десе, А.С.Пушкин: «Сен жалғызданған кезде бақыттысың, өйткені ақынсың ғой», – деген екен. Әрине, ақ қағазбен бетпе-бет қалып, оңашалану, ойлану, шалқар шабыттың ләззатын жұту – қаламгердің ғана тағдырына жазған азапты да ардақты сәт. Ардақты сәттерге жету – ардың ісі, азаматтың ғана қолынан келетін кемел қасиет. Ол – ерлік. Соны сезінген ардақ­ты ақын Мұқағали бар мұңын жыр жолымен кестелейді, мәңгілікке қалдырады. Жанарымды тұманмен тұмшаладым, ...Серіппесі үзіліп тұр садағым. Жігітінен қазақтың дос таба алмай, Қыз да болсаң мен саған мұң шағамын… Ұстазды шәкірт таңдап тауып алмайды. Оны тағдыр жазады. Менің тағдыры­ма ақын Фаризадан дәріс алу, ұлағатын үйре­ну жазған екен. Биыл – ақынның мерейтойы. Апай таяуда туған өңіріне келмек. Сол әсерлі кездесуді күтіп жүрміз. Жеңіс Аронов, ақын, Қазақстан Республикасының мәдениет қайраткері