• Қоғам
• 19 Мамыр, 2022

БҮЛДІРШІНДЕРГЕ БАР ЖАҒДАЙ ЖАСАЛУЫ ҚАЖЕТ

Ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев «Балалар – мемлекетіміздің жарқын болашағының кепілі. Сондықтан да 2022 жылды Балалар жылы деп жариялау ­керек деп есептеймін. Өскелең ұрпақтың үйлесімді дамуы мен бақытты балалық шағы – біздің жалпыұлттық міндетіміз», – деп атап өтті. Расын айту керек, қазір елімізде балалардың құқығы мен заңды мүддесін қорғауға мол мүмкіндік бар. Өйткені ­балалар – біздің болашағымыз. Сондықтан мемлекет олардың келешегінің  жарқын болуы­на бар жағдай жасап отыр. Бүгінгі пікірлер де осының айқын көрінісіндей. 

Бақытжан МҰСТАФАЕВ, 
Шымкент қаласы Оқушылар сарайының директоры: 

ҚАУІПСІЗ ШАРАЛАР ҚАБЫЛДАНЫП ЖАТЫР

Биыл балалар жылы. Сондықтан балаларды қорғауға, ­сапалы бі­ліммен қамтуға, мүмкіндігі шектеулі балалардың денсаулығын ны­ғай­туға, инфрақұрылымды дамытуға ерекше көңіл бөлініп отыр.

Президент Қ.Тоқаев кезекті Жолдауында балалар мен жастарға, жалпы қоғамға қатысты өзекті мәселелерді көтеріп, нақты ­ше­шімдер ұсынды. Оның ішінде, «Қа­зақ­стан халқына» әлеуметтік қорының қаражатынан сирек ауруға шалдыққан балаларға көмек көрсетілетін болады. Бұл ше­шімді шымкенттіктер де қолдап отыр.

Мектеп асханаларының ­бас­тауыш сынып ­балаларын толы­ғы­мен ыстық тамақпен қамтамасыз етуі жас бүлдіршіндердің дамуына үлкен көмек берері анық. Сонымен қатар асханаларға бейнебақылау камералары орнатылып, оқушыларға асханада қолма-қол ақшасыз, картамен есептесу мүмкіндігі кезең-кезеңмен енгізіліп жатыр. ­Сондай-ақ Шымқалада балаларға арнал­ған спорттық нысандар ­салынып, дарынды балаларға жан-жақты қолдау көрсетіледі.

Оқушылардың дербес білім, шы­ғармашылық және спорттық жетістіктерін жинайтын жаңа технология – «Оқушының электронды портфолиосы», «Мектеп түлегінің портфолиосы» жобасы енгізіліп жатыр. Ол «Ұлттық білім беру деректер қорында» (Nobd.iac.kz) жүзеге асырылып, «Білім» модулі құрылады. Білім беру саласында да балалар үшін қауіпсіз, жайлы жағдай жасайтын шаралар қабылданып жатыр.

Біздің Оқушылар сарайы да ­Балалар жылының жоғары деңгейде өтуіне өз үлесін қосып келеді. Оқу жылы барысында арнайы жоспар түзіліп, көпшілік іс-шаралар, ашық тәрбие сағаты, кездесулер мен байқау-жарыстар өткізілуде. Сонымен қатар қалалық деңгейде өтетін «Шымқаланың жас таланттары – 2022» қалалық өнер байқауының мекемеде үйірмеаралық кезеңі ұйымдастырылды. Мұнда «Жас биші», «Жас ақын», «Жас ­шебер», «Жас әнші», «Жас суретші», «Жас ғалым», «Дәстүрлі ән», «Жас аспапта орындаушы», «Көркемсөз шебері», «Сахналық қойылым» номинациялары бойынша жас өнерпаздар сайысқа түсіп, дарынды балалар анықталып, жүлделі орындар иеленді. Алдағы уақытта бай­қаудың қала көлеміндегі кезе­ңіне дайындық жүріп жатыр.

Балалар жылының аталып өтуі – дарынды жастарды анықтап, қолдау көрсетуге ықпал етуде.

Шолпан ӘДІЛЖАНҚЫЗЫ,  медицина ғылымының докторы,

Балаларды оңалтудың ұлттық  орталығы директоры:

БӘРІМІЗ ДЕ  ЖАУАПТЫМЫЗ

Бала – біздің болашағымыз. Оларды анасының құрсағына біткен кезден бастап, даму үрдісін бақылап, аман-есен босандырып, кәмелеттік жасқа жеткенше денсаулығын мықты етіп өсіру жалпы қоғамның парызы. Бұған, ең алдымен, жауапты ата-ана. Жүктілікті жоспарлаудан бастап, акушер-гинеколог дәрігерлермен ақылдаса отырып, ананың аяғы ауыр кезінде денсаулығын күтуді, аурудың алдын алуды білуі қажет. Одан кейін бала өмірге келген соң педиатр дәрігердің бақылауында болып, тиісті екпелерін салдыртып, сол арқылы болашақта болатын аурудың алдын алуға болады. Өкінішке қарай, бұл міндеттер мен парызды азаматтарымыздың бәрі бірдей сақтай бермейді. Әртүрлі жаман әдеттерге үйір болатын әкелер де, аналар да баршылық. Оның үстіне қазіргі таңда елімізде, жалпы әлемде экологиялық жағдай да ушығып тұр. Міне, осындай келеңсіздік салдарынан өмірге мүмкіндігі шектеулі, аурушаң сәбилер де келуде. Бірақ біздің мемлекет оларға да тисті көмегі мен қамқорлығын көрсетіп келеді. Мәселен, Балаларды оңалтудың ұлттық орталығы өзінің құрылған алғашқы күнінен бастап мүмкіндігі шектеулі балалар мен жасөспірімдерге кешенді оңалту қызметін көрсетіп келеміз. Еліміздің әр аймағынан келген балалар 25 күн орталығымызда ем алады. Емдеу процесі барысында әртүрлі ем-шара, түзету-дамыту сабақтары жүргізіледі. Оңалту кешенінің жемісті әрі тиімді ­болуы баланың көңіл күйіне байланысты. Сондықтан ең алдымен олардың көңілі оң жағдайда болуы тікелей әсер ететінін ескере отырып, біз оларға кең ауқымда түрлі бағыттағы, психологиялық жай-күйінің орнықты болуына әсер ететін іс-шараларды кеңінен өткізіп отырамыз.

Енді биылғы жылдың «Балаларды қорғау жылы» болып ­жариялануына байланысты, орталық өз тарапынан еліміздің оңалту саласына үлес қосу мақсатында іс-шара жоспарын құрып, оны жүзеге асыруды қолға алдық. Бұл жоспар бойынша төмендегідей іс-шаралар атқарылуда.

– Республика аймақтарына мамандар жіберіп, әдістемелік-ұйымдастыру бағыты бойынша көмек көрсету, жергілікті жерлердегі балалар дәрігерлерін оқытып, олардың біліктілігін арттыру;

– ДСМ-мен бірлесе отырып, елімізде балаларды оңалту қызметін дамытудың Жол картасын дайындауға қатысу;

– Ата-аналардың қоғамдық ұйым­дарына олардың мүгедек балаларын оңалтуға қосымша тегін квоталар бөлу;

– Медициналық көмек көрсетудің клиникалық хаттамаларын, өз саламыз бойынша әдістемелік нұсқау­лықтарды әзірлеуге қатысу;

– «Балалардың мектепке баруға керек-жарағын жинаймыз» акциясы бойынша кәсіподақ мүшелері болып табылатын, көп балалы және тұрмыс деңгейі төмен қызметкерлердің бірінші сыныпқа баратын балаларына оқуына қажетті бұйымдарды алып беруге көмек ету.

Науқас балалармен жылдар бойы жұмыс істеу тәжірибеміз көрсеткендей, баланың денсаулығының оңалуы маманның мүмкіндігінше ертерек іске кірісуіне байланысты. Яғни сырқат сәбиге ерте бастан диагноз қою және оған қажетті емдеу-оңалту шараларын бірден бастап кету жақсы нәтижеге қол жеткізеді. Оңалтуға мұқтаж балалар мультимамандар тобының (реабилитолог дәрігер, профильдік мамандар, учаскелік дәрігер, басқа да мамандар) бақылауында бола отырып, қажетті ем-шаралар кешенін уақытылы алып отыруы керек. Балаға жасалатын емдік-оңалту шараларының барлығы ағзаның өмірлік әлеуетін барынша сақтау, жетіспеген мүмкіндіктердің орнын толтыру, басқа мүмкіндіктермен алмастыру бағытында жүргізілуі тиіс. Қазіргі таңда өзіміз қолданып жүрген және еліміздің денсаулық саласында кеңінен енгізуге атсалысып жүрген МКФ (Международная классификация функционирования – Өмірлік дағдылардың халықаралық классификациясы) шкалалары бойынша бағалауды енгізу – мүмкіндігі шектеулі балалар мен ересектерді оңалтуда жан-жақты жұмысты жоспарлап жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Осындай қолға алынып, атқарылып жатқан жұмыстар нәтижесінде балаларды оңалту саласына болашақта да нақты үлесімізді қоса береміз. Бұл – біздің кәсіби және азаматтық парызымыз.

Ләззат Нұрбапақызы, Педиатрия және балалар хирургиясы ғылыми орталығы Басқарма төрағасының ғылыми-клиникалық және инновациялық қызметтер жөніндегі орынбасары, медицина ғылымының кандидаты, жоғары санатты онкогематолог-дәрігер:

ЖЫЛ САЙЫН 600-ГЕ ЖУЫҚ БАЛА ҚАТЕРЛІ ІСІККЕ ШАЛДЫҒАДЫ

1994 жылдан бастап Педиатрия және балалар хирургиясы ғылыми орталығында жедел лейкозбен ауыратын балалар әлемге әйгілі неміс полихимиотерапия бағдарламалары бойынша емделуде. 2013 жылға дейін тығыз ісіктері бар балалар әртүрлі онкологиялық диспансерлерде ересек науқастармен бірге емделді, көбінесе емдеуді ересек мамандар жүргізді. Сондықтан 2013 жылы Медициналық және фармацевтикалық мамандықтар ­номенклатурасында бұрын болған жекелей екі мамандық «балалар онкологиясы» және «балалар гематологиясы» әлемдік тәжірибе негізінде біріктірілді және бір жалпы ­«Балалар онкологиясы және гематологиясы» мамандығы пайда болды. Сол кезеңнен бастап онкологиялық және гематологиялық аурулармен ауыратын барлық науқас балалар әртүрлі мамандықтағы балалар дәрігерлерінен құралған мультидисциплинарлық команда көмек көрсететін балалар ауруханаларында ем ала бастады.

Қазіргі уақытта Қазақстанда қатерлі ісігі бар науқастарға арналған 475 төсек-орын бар, оның 261-і республикалық маңызы бар клиникаларда орналасқан (Алматы қаласындағы Педиатрия және балалар хирургиясы ғылыми орталығында және Ана мен бала ұлттық ғылыми орталығында / Нұр-Сұлтан қ.). Қал­ған төсек-орындары облыстық және қала­лық көпсалалы балалар ауруханаларының деңгейін­де жұмыс істейді.

Негізгі емдеу екі республикалық орта­лықтың базасында жүргізілсе, қатерлі дертке шал­дыққан балаларды алғашқы анықтау және алғашқы диагностикалау облыстарда облыстық және қалалық балалар ауруханаларының базасында жүргізіледі. Әр аймақтың ауруханаларында балаларға арналған онкологиялық/гематологиялық төсек-орын бар, онда қан ауруы немесе қатерлі ісігі бар балалар жатқызылады. Сонымен қатар әр облыста балалар онкологы/гематологының кабинеттері жұмыс істейді. Онда қатерлі ісіктері бар науқастарды динамикалық бақылау және демеуші терапия ем-домдары жүргізіледі.

Бүгінде Қазақстанда 80 балалар онколог-гематологтары жұмыс істейді, оның 46 дәрігері республикалық орталықтарда, 34-і облыс орталықтарында қызмет атқарады. Барлық дәрігерлер екі республикалық орталықта қайта даярлау курстарында, ­балалар онкологиясы және гематологиясы ­бойынша екі жылдық ­резидентурада білім алған, ­сондай-ақ Ресей, Беларусь, Германия, Чехия, ­Израиль, Оңтүстік Корея елдерінің жетекші орталықтарында балалар онкологиясы, гематология және иммунология саласы бойынша білімдерін жетілдірген.

Қазақстанда жыл сайынғы статистика бойынша 600-ге жуық бала қатерлі ісікке шалдығады. 2020 жылы қатерлі ісік 538 балада алғаш рет анықталса, 2019 жылы 516 бала осы ауыр дертке шалдыққан. Жалпы соңғы 8 жылда аурушаңдықтың өспегенін, орташа есеппен 100 000 балаға 10 жағдайды құрайтынын атап өткен жөн.

Қатерлі ісікпен барлық жастағы балалар ауыруы мүмкін. Бірақ кейбір қатерлі дерттер белгілі бір жаста шығады. Мәселен, ерте жастағы балалар көбіне нейробластома, ретинобластома, гепатобластома сияқты ісіктерге шалдықса, сүйектің қатерлі ісігі – остеосаркома тек жасөспірімдерде көбірек кездеседі.

Жыл сайын балалардағы онкологиялық ауруларды емдеудің жаңа технологиялары енгізілуде. Бүгінгі күні ретинобластоманы емдеуде химиотерапияның локальді әдістері жиі қолданылады. Яғни дәрі қантамыр арқылы басқа органға әсер етпей, тікелей зақымдалған көзге енгізіледі. Сондай-ақ ісікті криокоагуляциялау әдістері де қолданылады. Өмір сүру сапасын жақсарту үшін жыл сайын Педиатрия және балалар хирургиясы ғылыми орталығында сүйектің қатерлі ісігіне шалдыққан балаларға 10-12 орган сақтайтын бірегей күрделі ота жасалады. Жасөспірімдердің сүйек саркомасы кезінде эндопротездерді қолдану арқылы аяқ-қолдарды сақтап қалу бойынша ота жасау 2012 жылдан бері жүргізіледі. Бұл жоғары технологиялық хирургиялық емдеудің медициналық әдісі остеосаркомаға шалдыққан балалардың 90%-дан астамына жасалынады, ол өз кезегінде баланың әлеуметтік бейімделуіне мүмкіндік береді. Бірегей операциялардың нәтижесінде балалардың аяқ-қолдары сақталып қана қоймай, олардың өмір сүру сапасы да жақсарды.

Қазақстан Республикасындағы бала­лардағы онкологиялық аурулардың ерте кезеңдерінде диагностикасын жақсарту үшін республикалық орталықтар барлық алғашқы медициналық-санитарлық көмектің дәрігерлерімен және басқа да мамандықтардың дәрігерлерімен үлкен ағарту жұмыстарын жүргізеді. Дәрістерде дәрігерлерге балалардағы қатерлі дерттердің белгілерін ерте анықтау бойынша білім беріледі. Бұл жұмыстар өз нәтижесін беруде. Мәселен, 2015 жылы елімізде балалардағы қатерлі ісіктерді диаг­ностикалау І-ІІ сатысында – 29% болса, 2020 жылы I-II кезеңдерінде ерте диагностикалау 41,4% құрады, онкологиялық аурулар III-IV сатыларында — 58,6%-да анықталған. Қатерлі ісікті ерте диагностикалау бойынша елімізде барлығы 3000-нан астам түрлі мамандықтағы дәрігерлер оқытылды.

Сонымен қатар, соңғы жылдары біз балалар онкологиясы бойынша халықты ақпараттандыру мақсатында әртүрлі үкіметтік емес ұйымдармен, пациенттік ұйымдармен, қоғамдық ұйымдармен белсенді жұмыс істеп келеміз. 2017 жылдан бастап ­Педиатрия және балалар хирургиясы ғылыми орталығында орфандық, онкологиялық және гематологиялық аурулары бар балаларға көмек көрсету мәселелерін қарастыратын Қоғамдық кеңес құрылып, жұмыс істеуде. Бұл қорлардың өкілдері онкологиялық және гематологиялық дертке шалдыққан балалардың ата-аналарына әлеуметтік көмек көрсету, балалардың онкологиясы мен гематологиясы бойынша халықтың хабардарлығын арттыру бағытында көптеген жұмыстар атқаруда.

Әрине, бүгінде қатерлі ісікке шалдыққан балалардың барлық мәселелері шешілді деп айта алмаймыз. Сондықтан біздің алдағы жоспарымызда балалардың өмір сүруін арттыру үшін жаңа технологияларды енгізу арқылы емдеу әдістерін жетілдіру, емделгеннен кейін балаларды оңалту, Қазақстанда қатерлі ісіктері бар балаларға паллиативтік көмек көрсетуді оңтайландыру сияқты өзекті мәселелер бар.

Алтынай ДОСТАЙ,
сурдопедагог-дефектолог, әдіскер:

АТА-АНАЛАРҒА ДА ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ҚОЛДАУ КЕРЕК

Шынын айту керек, біздің қоғамда балаларға қарсы зорлық-зомбылық аз емес. Бұл тұрғыдан келгенде, дамыған елдердің іс-тәжірибесінен әлі көп нәрсені үйре­нуіміз қажет. Тек осы сала­дағы мамандар ғана емес, құқық қорғау бағытында, яғни заң нормала­рындағы шетелдік озық тәжірибелерді өз өмірімізге үйлестіріп пайдалану да кезек күттірмейтін мәселелердің санатында.

Енді мен өз қызметіме қатысты мәселелерді қозғар болсам. Тіпті өзге емес, өз туғандары, ата-анасы тарапынан мүмкіндігі шектеулі балалардың құқын бұзу мәселесі біздің қоғамда өзекті күйінде қалуда. Алдымен бұл – ата-аналардың өз балаларына қатысты психологиялық қысымы. Анығырақ айтқанда, ата-аналар өз баласының туыстарымен, құрдастарымен емен-жарқын араласуына, сөйтіп, толыққанды өмір сүруіне мүмкіндік бермейді. Бұл мүгедектігі бар балалардың алдымен ата-аналарының өздерінің психологиялық ­проблемасына ­байланысты. Ата-аналар мүгедек, жарымжан баласын алдымен өздері бар болмысымен қабылдай алмағанына қатысты мәселе. Дәлірегі – ата-ана мүгедек сәбиі үшін өзгелердің алдында өзін қорсынбауы тиіс. Төменшіктемей, ыңғайсызданбай өзін қалыпты ұстап үйренгені жөн. Сондықтан кейбір мүгедек бала­лардың, әсіресе күрделі ауытқулары бар балалардың ата-аналары, бұл балаларды жақын ­туыстарына көрсетпейді, қоғамдық орындарға апармайды. Осының өзінен баланың құқығы бұзылады.

Мысалы, Арнайы және инклю­зивтік білім беруді дамытудың ұлттық ғылыми-практикалық орталығына келген балалардың арасынан да біз сондай жағдайларды анықтадық. Бірнеше ата-ана өз балаларын үйлерінен шығармай, мүгедек баласы бар екендігі туралы тіпті туыстарына айтпаған жағдайға куә болдық. Бұл осыдан біраз жыл бұрын болған оқиғалар. Демек, баламен қатар оның ата-анасына да әлеуметтік-психологиялық көмек қажет. Мұндай психологиялық аса маңызды мәселеге қоғам көз жұмбауы керек. Бала дүниеге келген алғашқы күндері перзентханалардан немесе баланың басқа балалар сияқты дамымайтыны анық болған кезден бастап, ата-аналарға осы ақпаратты қабылдауға психологиялық қолдау көрсетуіміз қажет.

 Маман ретінде мүмкіндігі шектеулі балалардың отбасыларымен бірнеше жыл жұмыс істегенде байқағаным, мүмкіндігі шектеулі балалардың психологиялық-педагогикалық-медициналық-әлеуметтік сипаттағы мемлекеттік қызметті алу құқықтары бұзы­латынын көріп жүрмін. Үш ­жастан асып кеткен, мектепке дейінгі жастағы балалардың ата-аналары маған педагогикалық көмекке жүгінеді. Мұндай балалар үшін психологиялық-педагогика аясындағы мемлекеттік көмек көрсету, сол баланың дамуында қиындықтар пайда болған сәттен басталуы керек. Ата-ана баланың дамуында проблемалар бар екенін көргенде, сонымен қатар оны қадағалайтын медициналық қызметкерлер де бұл туралы тікелей ескерткеннен бастап, ата-ана уақтылы көмек алу үшін, арнайы білім беру ұйымдарына жүгінуге міндетті. Ерекше қамқорлықты қажет ететін баланың ата-анасы уақытылы көмекке жүгінген жағдайда, бала өмірінің алғашқы жылдарынан басталған дамудың ауытқуларын ерте анықтауға мүмкіндік туады. Кешенді шаралар түрлі асқынулардың алдын алады. Яғни психологиялық-педагогикалық араласу мен түзету неғұрлым ерте басталса, бала қоғамға өз құрдастарымен тең дәрежеде араласуға, сіңісуге мүмкіндігі болады. Демек, мүгедек бала қоғамнан шеттеп қалмауы үшін, көпшілік болып балаға да, ата-анаға да қолұшын созып, көмектескен абзал.