• Әдебиет
  • 12 Қаңтар, 2023

Он доллар (әңгіме)

Бекен ЫБЫРАЙЫМОВ

Ауылдан төмен шыға берістегі төбешікте кешке қарай өрістен қайтатын малды күткен шалдар Қаудырбай келгенде, еріксіз елең етті. Қауқылдасып, аман-сәлемді атқарғаннан кейін  жорта шікірейген Қаукең қолты­ғындағы шиыршықталған күміс буманы кіндіктен буған резіңкені тамсанып, баппен сыпырды. Жапырылған жүндей ажырыққа жайып жібергенде, аппақ жайма екі метрге созылды.

– Оу, Қаудыр, мынауың не? Көптен көрінбей кетіп ең, ұрлап әкелгеннен саумысың? – көзі сығырайған мысықмұрт Шәкімжан құрдасының қыршаңқы сұрағы басқалардың да ішінде бүлк-бүлк еткенін түрлерінен аңғарған Қаудырбай езу тартты:

– Шұрқ етпеңдер, кәзір айтам, –  ақ жайманың үстіне шалқалап жата кетті де, дереу қайта тіктеліп отырды – Айналада бөтен ішкім жоқ па? Сотқа жеткізіп жүрмесін...

– Оның бізде не ақысы бар? – «Сот» дегенге селт етіп, бірден күдіктенген тәпелтек Төкіштің селдір бурыл мұртының шалғысы таңданғандай бір көтеріліп басылды. – Жылтыраған мынауың не өзі? Бірдеңе бүлдіріп келдің, ә?

Қаудырбай қауіптенгендей төңі­ректі шүйіле бір шолып өтті де, маңғаздана қақырынып алды:

– Барған жерімді барлап жүретін қашанғы әдетім. Мынаны... – астын­дағы ақ жайманы алақанымен аялап сипады – Астанадағы құрылысшы­лардан көрдім. О жақтағы пәтерлерде біздің үйлердегідей сықырлаған, шиқылдаған тақтай еден атымен жоқ. Байлар паркет, басқалары ламинат салдырып, оған қолы жетпегендер линолеум  жайғызады екен еденге.  Оның астына осыны төсейді.

– О неғыған екі әуре? Құдай біледі, со жақтан жымқырып әкелдің, ә? – Шәкімжан тағы да сезіктене қарады.

– Кет-ей, ұрлайтындай не басыма күн туыпты?! Қалай «ысқыртқанымды» сосын айтам. Ал мынау дымқылды жібермейді. Мұны бүйтіп, астыңа төсесең, су өтпейді, әрі жұмсақ, әрі жылы. Өзі жеп-жеңіл. Көрпе ғұсатып жайып таста да, ұйықтай бер.

Шалдар жапырлап кеп, ұстап-ұстап көрісті.

– Әй, мынауыңнан тәбәрік деп, бізге де бөліп берсеңші.

– Е, бермегенде... берем ғой. Кәне, төр­теусіңдер ме? Бөлейік. Кәне, көмектесіп жібер. Бір шетінен ұстасаңдаршы.

– Арам олжа боп, кесапаты тиіп кетпесін, – Төкіш сескеніңкіреп, ұстай қоймады.

Оған ерегіскендей Қаудырбай бұйырыңқырап сөйледі:

– Әй, айналайын, осы сен алмай-ақ қойшы. Басқаларыңа мінекей, ені – 33, ұзыны – 40 сәнтиметірден. Сонда мынадан – кем дегенде, отыз кемпірге төсеніш. Мә, оларға да, өздеріңе де бір-бірден. Кемпірлеріңнің рақметін аласыңдар енді. Астана мен Алматының білгіш кемпірлері сөмкесіне осындайды бүктеп-бүктеп салып жүреді. Күн суықта ілүубой жерге қорықпай, осыны төсеп отыра салады. Асты жып-жылы боп. Біздің кемпірлердің құйрығы  немене солардан сорлы ма? Ауылдың көбі көшіп кетті, ендігі қалғанымыз – кәзір отыз-ақ үй. Әр үйде  бір-бір шал-кемпір. Алпыс адамға деп, есептеп-есептеп әкелдім.

– Мына түріңмен бәрімізді күнәға батырып жүрме. Бұл нағылған батпан құйрық өзі? – Төкіш сақтаныңқырап, тағы да тақымдай бастап еді, ешкім үндемегесін, тегін олжадан  құр қалғысы келмеді. – Ә, мәйлі-е, көрейік не боса да. Тәу-уе-ке-елл!

– Мына шіркін, майданға аттанатындай! Жарайды, мұны қой. Ал енді менің кемпіріме екеуін беретін шығарсың, – деді Шәкімжан дау іздегендей ежірейіп. Сөзден ұтыла бастағанына іштей шамданып қалған Төкіш тыз етіп, өре түрегелді:

– О ненің ақысы? Сенің кемпірің басқадан әулие ме? Бас-басымызға екеу-ден берсе, жетпей қалады. – Әлденеге көңілі толмағандай, шолақ мұрнын тыржитып, басын шайқады. – Шәкімжан, сен неге өстисің осы? Тегін олжа десе, сұғына кетесің...

– Төкіш-ей, сен де қызық екен­сің. Сұрап отырғам жоқ, өзі беріп отыр бәрімізге. Менің кемпірімнің құйрығындай құйрық біздің мінә-әндай, – шынашағының ұшын көр­сетті, – кішкентай ауыл түгіл ауданда бар ма десеңші одан да. Дәлдеп өлшеп көрмеппін, бірақ көз мөлшермен жобалағанда, көлденеңі кемі әй, бір метр-ау, бір метр. Содан асып түспесе, мұрнымды кесіп берейін. Құдай біледі, былайы мен былайы бірдей. Төкіш бауырым, сен көңіліңе ала көрме, айналайын. Сенің кемпіріңнің құйрығы ешкінікіндей шөмиіп қалған, бір-ақ уыс. Құйрық деп менің кемпірімдікін айт. Оған тіпті дәп мынандайдың екеуі де жетпеуі мүмкін, әлде, үшеуі жетіп қала ма?..

Төкіш шырт ете қалды:

– Төһ, сен сөйлеген сайын кемпірің­нің құйрығы  жалпайып барады. Оныңды қой, қарағым. Осы ауылдағы барлық кемпірдің құйрығын өлшеп шыққандай білгішсінесің кеп. Немене бәрін көріп пе едің? Көрмесең, қайсысыныкі қандай екенін қайдан білесің? Соны айтшы маған.

Мына қарқынмен әңгіменің аяғы насырға шабарын бірден аңғарған Шәкімжан тап берердей шүйілген Төкішке сабырмен сынай қарап, езу тартты:

– Ой, құрыған, сен не көйітіп кеттің? Ас-тойда өзің де көріп жүрген жоқсың ба бәрін.

– Ә, бәлем, бұлтара бастадың ба? Сен сияқты қыбырлаған кемпірдің бәріне  көз сүзбеймін. Біреудікінде не шаруам бар?! «Әркімдікі – өзіне, ай көрінер көзіне» деген, бір уыс десең де, өзіме жетеді, шүкір. Сенің кемпірің секілді жерден теңге ілгендей екі жағына кезек-кезек ауып кете жаздап, теңселіп жүрмейді. Аяғының ұшымен ақырын ғана  тып-тып басып бара жататын менің кемпірім жып-жинақы, ойыншықтай ғана!. – Төкіш қызына сөйлегенін іші сезіп, қымсынса да, оп-оңай өле салғысы келмеді: - Әй, мейлі, бәріміз бір ауылдікіміз ғой, не десең, о де. Бір жәмән жәймә үшін менің кемпірімнің құйрығына тіліңді тигізбе.

Қалдеуіштей Төкіштен «жеңіліп»  қалуды намыс көрген Шәкімжанның көзі қуланып, сығырая түсті:

– Әділет іздегенің, жөн-ақ. Ендеше әр кемпірдің құйрығын өлшеп шығайық. Бастаған сен ғой, Төкіш, осы жауапты шаруаны саған-ақ сеніп тапсырайық.

Төкіш ыршып түсті:

– Қой, әрі! Өзге түгілі, өз кемпірім тоңқайып, өлшетеді дейсің бе. «Мынау алжыған шығар» деп шошып кетер.

«Сөзден есемді жіберіп алдым ба?» деп іштей намыстанған Шәкімжан енді өзінің бел алып бара жатқанына іштей сүйсініп, жымиып қойды:

– Мына отырғандар – куә. Өзің бастаған екесің, өзің аяқтағаның дұрыс дегенім дә.

– Қой, шырағым. – Төкіштің қарқыны қайтып, жуасып қалды. – Құйрық деген әңгімені ең алдымен бастаған – мен емес, сен. Ақырына дейін өзің жеткіз.

Шәкімжан қарқ-қарқ күлді:

– Екеуміз ғана өлшесек, кемпір­лері­міздің құйрығы «құтырынып», үлкейе беретін түрі бар. Мына бейтарап «жігіттер» өлшесін.

Алайда ауылдағы кемпірлердің құйрығын түгендеп, мұқият өлшеп шығуға ешкімнің жүрегі дауаламады. Қаудырбай басын шайқап, бір жымиды да, қалтасынан бармақтай бәкісін шығарды. Жерге жайған төсенішті сызғышпен өлшеп, белгі салды.  Кесінділерді отырғандарға теңдей бөліп берді:

– Енді ешқайсың да көтеу бол­май­сыңдар. Қарамайсыңдар ма, «жәмән жәймә» емес, асты – күміс, үсті – пүліш.

– Қой-ей, қайдағы күміс?! Баяғы Сәбет кезіндегі үнді шайының жылтыр қағазы сияқты бірдеңе ғой.

– Үй-ій, азамат! Кәлләңдә әлі бірдеңе бар. Дәп солай. Бұл «күмісің» - сол әліумійни пәлгәнің¹ нақ өзі. Көрдің бе, құдды қақтаған күміс сияқты. Ал мына пүліш сияқты жұмсағын жаңылмасам, паралон дейді. Өзі арзан. Ұрлаған жоқпын. Бірақ одан өткен мәнақасы бар... Жаңылмасам, осының әр метрін үш жүз, не төрт жүз теңгеге алған болуым керек. Шамамен бір доллардың о жоқ, бұ жағы.

– Қаудырбай, «доллар» деп аузыңды толтыра сөйлегеніңе қарағанда, көтеріліп кеткен сияқтысың.  Бірдеңе ғып, былай... кішкене байыдың ба? – Ши шіләпісін шешіп, шекесін бір сипап алған Шәкімжан сығырайып, сыр тарта, сынай қарады.

– Пара алып тұрмаса, құр жалақымен қайдағы байыған?!

– Е, Қаудырбай келді екен деп, біреу пара бере ғоя ма?! – Тауып сөйлегендей марқайған Төкіш тоқымдай жайманы бір сипап алып, отыра берді. – Бәрібір жұқалау екен, ә. Жыртылып қалмаса.

– Күтіп ұстасаң, жыртылмайды. Одан да мұны қай ақшаңа алдың деп сұрамайсың ба? – Қаудырбай қулана күлімдеп, қақырынып, тамағын кенеді. – Өзім айтпасам сендер өмірі таппайсыңдар. Анау-мынау емес, сендердің    түстеріңе де кірмеген пәрәға сатып алдым.  

Шәкімжанның көзі шарасынан шыға жаздады: 

– Мәсса-ғғ-ан, қалай алдың? «Пара – ардың ажалы, парақор – елдің тажалы» екенін білмейтін бе едің?

Төкіш тартыныңқырап, жан -жағына қауіптене қарағанымен, құрдасынан бір мысқал да кем түскісі келмей, өршеленді:

– Қараптан қарап біз де бір бәлеге шатылып кетпейік.  Шәкімжан дұрыс айтады, пара сұраған – қандыауыз, парадан байыған - жалмауыз.

– Әй, айналайындар, дүрсе қоя бермей, сөздің аяғына дейін тың­дасаңдаршы. Пәрә – бүлік, пәрәқор – шірік екенін мен де сендерден кем білмеймін.  Қалай рәті келгенін рет-ретімен айтайын да. Тоқ етері, сол алған пәрәма осындай  төрт бума әкелдім.

– О, ғасқа! Саған да пара беретін біреу табылды ма-ей? Ой, пірім-ай,ә! Заман қалай құбылған?! Пай, пай!– Күліп жіберуге шақ қалған Шәкімжанның сенер-сенбесін білмей сығырайған көзінде жылт еткен жымысқы мысқыл мызғымай тұрып алды. «Шынымен-ақ мына өзіміздің жаман Қаудырбай пара алатындай биік дәрежеге жеткен бе?!» деген сұрағын бұлғаңдатқан қызғаныштың қызыл иті әрқайсысының ішінде  әупілдей бастады.

***

Құрылыста балғашы болып жүріп, пенсияға шыққаннан кейін Қаудырбайдың қайда жұмыс істегенін ешкім анық білмейді, бірақ көсілуіне қарағанда, аудан, облыс түгіл Алматыда да, Астанада да біраз қызметтің басын шалған көрінеді. «Қарап жүрмей, жылына екі-үш рет басқа жұмысқа ауысамын. Оның қандай жақсылығы барын менен басқа біреуің де білмейсіңдер» дейді іші пысып, әңгіме күткен құрдастарына.

– Әу, біз ғайдан білейік. Айтсаңшы енді не ғызығы барын...

– Е, бопты, мен аман тұрғанда, ішқайсың құр ғалмай, біліп алыңдар, айта жүріңдер. Міні, осы отырған мына мен – куәмін, жұмыстан жұмысқа ауыса бергеннің қызығы сол – ел көресің, жер көресің. Қайда барсаң да – «Қорқыттың көрі» демекші, қай жерде де мандытып, жалақы бермейді. «Қайдан гелген сұмырайсың?» дегендей, үңірейіп қарап тұрады да, «бір-екі айға сынақ мерзіміне алайық» дейді. Маған керегі де сол. Одан ары істеп, не жыным бар? Ой-бо-ой, несін айтасың, бұ дәдаң талайды көрді, талайды!..

– Кімді көрдің? Олар қалай екен?

– Гәзійттерде суреті, теледидарда өздері жүретін бастықтарды көрдім. Се­мі­зін де, арығын да. Министрлер, сот, про­курор,  неше түрлі әкімдер... Одан басқа майда-шүйделерін айтпай-ақ қояйын.

– Е-е, соларды айтсаңшы, оларың қандай өзі? Былай... біз сияқты не­ғымай ма екен? – малдас құрған өң­шең зейнеткерлер мойындарын соза түсті.

– Әй, соның көп айтатын бәлендей ештеңесі жоқ. Олар да мына өздерің сияқты кәдімгі адам. Ешкіммен сөйлескісі келмей, шіренетін адам еместері де жетіп жатыр.

– Е, ондай албастыларға ренжіме, адам болғасын, әртүрлі болад та.

– Әлгі бастықтардың жұмысы ғалай, сонда? Шынымен-ақ жапырып бірдеңе істей ме, бомаса, хатшы  қыз-геліншектермен шай іші-еп отыра ма?

– Бәрі де бар. Олардың қайсысы не істеп жатқанын тексеруге менің уақытым болмады.

Төкіштің іші суылдап, тағы да күдік­тене бастады:

– Бірнеше жұмыс дегенің біресе ана көшені, біресе мына көшені сыпыру ма? Әлде...

Оның сөзін Қаудырбай киіп кетті.

– Оны гәйтесің? Одан да  қалай  пәрә алғанымды айтайын.

– Поһ, әңгіменің қызығы енді басталды. Бәсе, ал енді соны айт...

– Ой, шіркі-ен, әдемі қыз-келін­шектердің көптігінен басың айналады.. Ішпей-жемей масайып, паңқып жүресің...

– Паһ, паһ!

– Шет елдерден келгендер де өріп жүр. Ақша деген оларда пішен. Сосын аяй ма, бізден үйреніп ап, олар да енді пара бергіш көрінеді шетінен.

– Әрине, «Береген қолым – алаған» деген, пайдасын көрмесе, босқа беріп жын ұрып па?

– Сен де алған шығарсың?! – Шәкім­жанның кекетіңкірегеніне, Қаудырбай  қыңбады:

– Е, бәрі алып жатқанда, мен алмай немене, адамның сорлысымын ба?

– Қалай алдың-ей? – Өмірі пара алатын дәрежеге жете алмай, арманда жүрген қарттар бір-бір жұтынып үлгірді. – Пара алғандарды шетінен қамап жатыр дейді, сені әйтеуір ұстап алған жоқ па?

– Ойбо-ой, ұстап алды масқара болғанда. 

– Мәс-саған, кәйтіп? Құрыдың ғой ғасқа! 

Төкіштің қопаң етіп, орнынан тұра жаздағанына Қаудырбай  жымиып бір қарады да,  жөткірініп алды. –  Әлбетте, қауіпті емегенде. Отпен ойнағанмен бірдей.

– Қалай  аман ғалдың?

– Соны айтайын одан да. Бұл пәрә дегеннің ойламаған жерден өзі-ақ келе ғалатыны да бар екен. – Қаудырбай маңғазданып, аузын қомпитты.

– Е-е... шікін-ай, ә! Бөсесің-ау! Күтіп жүрген бізге неге келмейді? Айтсаңшы тездетіп, аузымыздың суын құртпай...

– Ой, шыдамасаң, кете берші үйіңе. Әлі мал гелген жоқ, қайда асығамыз? Тоқетерін ғана айтайын. Астананың  көшелерін тап-таза ғып сыпырған соң, бастықтарға «ал, енді өздерің ие болыңдар, қарақтарым. Жандарың бар ғой, өстіп, күтіп ұстасаңдаршы» деп сеніп тапсырған соң, Алматыға жаным ашып, ауысқан бетім. Абайдан төмен Сейфуллин көшесінің бойында әр-әр жерде шашыраған, топтанған өзім сияқтылармен бірге «енді кімге көмектессем екен? Қайдан жұмыс табылады?» деп, басым қатып тұрғанда, жанымда ешкім жоқ еді. Қайдан келгенін байқамай ғалыппын, бір әб-әдемі келіншектің сыңғырлағаны.  Құлағым тосаңсып қалған ба, не айтқанын ұқпай, «мені жұмысқа шақырып тұр ма?» деп, бетіне бажырайып қарадым. Түріне қарасаң, кәдімгі өзіміздің орыстан аумайды. Бірақ сөзі орысша емес. Құдайға шүкір, орысша тым құрыса, жарты кісідей білеміз ғой. «Ній понійыл» дедім. Мені ұнатып қалды-ау деймін, басын иіп жымиғанда, жүрегімнің елжірегені-ай. Өзі де бір – несін айтасың, сүйкімдінің сүйкімдісі. Тамағы қандай аппақ, мақта сияқты. Тісі тура шақпақ қанттай. Киімі қандай әдемі. Қызғалдақтай құлпырған, алтын шаш келіншек.

Менің қу шандыр екенімді көріп отырсыңдар. Ол да байқаса керек, арғымақтай жарап тұрғаныма қызықты ма, білмедім, әйтпесе, жаныма жымиып келмей-ақ, жөніне кете бермей ме? Жоқ, өйтпеді. Дұрыс сөйлей алмай ма, шүлдірлеп-шүлдірлеп жіберді. Бір уақытта «Ауай, Ав-вай», әлде «апай» ма, сондай бірдеңе дегенін шамаладым. Басқа біреуге бармай, тура менің қасыма таяп келгенін айтсаңшы. Соған жәмән ризамын. Бастықтанып сызданған, байсынып шіренген маймыл емес. Кәдімгі есі дұрыс адам секілді жылы жүзбен күлімдеп сұрағанда, кәнешні, көңілің кәдімгідей өсіп қалады. Басқалар жұмысқа шақыра келсе, кісімсіп, «мынау өзі жұмыс істеп жарыта ма?!» дегендей, мұрнын шүйіре қарайтынын талай көрдім ғой. Сыңғырлаған дауыстың лебінен-ақ тәуір адам екенін бірден сездім. Содан мына көсеудей сыриған қолымды  былай қарай құрықтай созып жіберіп: «Абай ескерткішін сұрап тұр-ау» деген жобамен жөн сілтедім. Білгенімді аяйын ба.

– О келіншек ағылшынша сұраған-ау, шамасы. – Шәкімжанның күдіктенгендей сығырая түскеніне әңгімеші намыстанып қалды.

– Е, енді... біз де адамбыз, ептеп сеземіз. Түк білмесем, қалай жауап берем? Болды енді, сөзді бөлме. Мал гелгенше, айтып бітірейін.

Көкшенің қайыңындай әппақ келін­шек екен, иығына асып алған шағын қызыл сөмкесінен алақандай ғана бір қызыл әмиянын шығарды. Сыдырмасын асықпай әдемілеп сырғытып, жасылдау ма, сұр ма, әйтеуір бір қағазды шытырлатып суырды да, басын қайта изеп-изеп, әжімсіз ақ білегін маған қарай созды. Ақ торғын білек ауада қалқып, маған созылғанда, айналам әппақ алтын нұрға толып кеткендей есеңгіреуге шақ қалдым десем, бәрібір сенбейсіңдер.

Ал енді бар ма, оның анандай әппақ білегіне адам баласы қызықпауы мүмкін емес, тегі. Ұстап көргім-ақ келді. Ұстасам бітті ғой, өздерің де білесіңдер, менің қарадай құтырып кететінімді. Сүйіп алар едім. Бірақ тапа-тал түсте, күн жарықта қалай сүйесің? Біреу көріп қалса, ұят та. Соның бәрін, өзім де мықты емеспін бе, әп-сәтте ойлап үлгердім. Кенет сәмбі талдың қабығын аршыған ақ сүйрік шыбығындай саусақтың арасына қыстырылған әлгі қағаз маған ұсынылған қалпы жете алмай, жетімсірегеніне жаным ашыды.

«Театрға шақырған белеті ме екен» деп, жүрегім алып-ұшқаны. Құдай бұйыртса, бүгін кешке мына келіншекпен әйтеуір бір театрда отыратын шығармын-ау деп, бөркім қазандай. «Бұған не десем екен, ә?» деп, ойлағанымша, ақ келіншек: «Сәң-күйіу», әлде «Сәң-күйеу» деді (Сәңк ю – Thank you – ағылшынша – рақмет). 

– Әй, Қаудырбай, не деген аңқаусың-ей! «Сен – күйеу, сен – күйеу» деп тұрған жоқ па? «Сен - күйеусің» дегені дә.

– Со жағын ажырата алмадым.  «Сәңкүйу»  ме, «сен – күю» ме, әлде «сен күйеу» дегені ме?  Соны біле алмай, есім шыққаны. «Қарағым, о не деген сөзің? Мен – кімнің күйеуімін?» деп сұрағанымша, тағы да басын изеп-изеп қалды. Сосын қағазды түйе жапырақтай жайылған жалпақ алақаныма салғанда, менен бірдеңе дәметкендей, көгілдір көздерінің күлімдегені-ай. Пай-пай, әлі де, міне, көз алдымда.

Шынымды айтсам, ақ сазандай келіншектің көк аспандай көзімен менің қара күйедей көзім өмірі бетпе-бет келмеген еді. Өзінікінен басқа қатын көрмеген байғұс еркегің мен емес, ондай-ондайымның шет-жағасын өздерің де нетіп...

Содан құдай атып, абдырап-ақ қалғаным. Атымды сұрап тұрған шығар деп, жаңағы сөйлегеніне ұйқастырып, «Мәңкүйүу, мен – күйеу, Қаудырбай» дедім. Қайдан шықса, оннан шықсын дегенім дә.

О келіншек алдымен, асықпай сыңқ-сыңқ күліп алды. Содан кейін саусақтарын желпуіштеп, жыбырлата желпіп, қоштасқан ишара танытты  да, «жүзіп» кете барды.

– Қауке-ау, қартайсаң да қауқарың бар екен. Алматыда қатын көрмей, көзің қарайып кеткен-ау, шамасы. Жүзіп емес, «жүріп» десеңші.

– Жо-оо, жүрсе, дік-дік басар еді. Анау ақ сазандай ақырын жүзіп бара жатты. Құдай біледі, «Қаудырбай аға мені тап кәзір тап беріп, ұстап алса екен» деп іштей армандап кетті ме, кім білсін...

– «Қайтқан малда қайыр бар», Қаудырбай, аман-есен ауылға қайтқаныңа шүкір де. Сонымен жаңағы нағылған қағаз: белет пе кійноға, бомаса, тойға ма?

– Ол кеткен соң, қағазға қарадым. Доллар екенін бірден білдім. Енді ақшаның талайын көріп жүрміз ғой, құдайға шүкір. 10 деген жазуы бар, бір мықтының суреті бар. Онды төрт жүз жетпіске көбейтсе, бақандай төрт мың жеті жүз  теңге!  «Бәлі-е, осылай да оп-оңай табыс табуға болады екен-ау» деген ой миымның бір пұшпағында жарқ ете қалды. «Е-е, Қаудырбай, енді сен өлмейсің. Жұмыс іздеп, қаңғып жүре бересің бе? Осы жерде тұр. Тапжылма. Күніне бір-ақ адам жөн сұраса да, екі айлығыңды табасың...» дедім өзімді өзім үміттендіріп.

– Айтып тұрғаның – Алматының қай аялдамасы, қай автобус тоқтайды? Соны айтсаңшы.  Біз де барайық. Сен ғұсап, қараптан қарап тұрып-ақ, табыс табайық та.

– О-оу, осы сендерде ми бар ма өзі? Он долларды төртеумізге бөлгенде, не ғалады? Кимелемесеңдерші, әңгімемді аяқтайын.

Өмірі доллар ұстамаған едім, әбден көріп алайыншы деп, қалтаға салып умаждағанға обалсынып, қызыға қарай бердім. Өзі де бір ақшаның әдемісі-ақ екен.  Шытыр-шытыр етеді. Бір сауын сыйыр алуға осындай қанша доллар керек, ә? Сөйтіп тамсанып есептеп тұрғанымда, қайдан сап ете қалғанын білмеймін, бір пәлійтсійә сержант, уыздай жап-жас жігіт екен, жетіп келді:

– Аға, қолыңыздағы нағылған ақша?  Пара ма? – деді түсін суытып.

Зәрем ұшты. Дегенмен менде де жан бар, қарсыласып бақтым.

– Әрине, жан бермек оңай ма? Дұр-рыс, дұр-ры-ес...

– Анау ұзап бара жатқан ақ келіншек беріп кетті, – деп, шынымды айттым, буынымның лезде босаған болттарын бекітіп.

– Не үшін?

– Соған өзім де таңғалып тұрмын. Ол «Ау-уай, Ав-вай» деді. Абайдың ескерткішін сұраған шығар деп, жөн сілтеп едім, осыны берді де, кетті.

– Қанша? – сержант ақшаға қызыға қарады. – О-ой, он-ақ доллар ма?!

– «Он-ақ доллар» пәрәға жатпайтын шығар, – дедім, тізем дірілдеп, жүрегім суылдаса да, жақсылықтан дәмеленіп.

– Пара деп қорықсаңыз, маған бере салыңыз, – деді жас жігіт қулана қарап.

– Ә, мә! Ала ғой, – аман-есенімде он доллардан құтылып, қашуға ыңғайланып, бұрыла беріп едім, анау күліп жіберді де:

– Керегі жоқ, аға. Бұл – пара емес. Бара беріңіз, әшейін қалжыңдап тұрмын, – деді.

– Сонымен не керек, пәрәға саналмайтын бұ шікін не деген әйбат ақша  деп, мәз боп қайттым.

– Ертеңіне тағы бармадың ба?

  – Ойбай, құрысе-ен, күнде ала берсе, долларың пәрәға айналып кете ме, кім біледі. Әгәр әлгі пәлійтсей жігіт «пәрә» деп, кінәласа, шынымен «пәрә» болар еді. Сүйтіп жүре ме деп қауіптендім. Жап-жас сержанты бүйдегенде, биені жүгімен, түйені түгімен жұтып үйренген бір әйдігі кездессе, жанымды шығарар деп, теңгеге айырбастап кеп жібердім. Оны да тексеріп жүрер деп, осы бумаларды сатып алдым  да, «уһ!» дедім-ау. Көп пәрә бомаса, аз пәрәнің әуресі көп пе деп қалдым. Заңда мұндай рулонды пәрәға жатқызбаса керек.

– Ә-әй, байқа, байқа, заңның тармағы көп. Олай бір, бұлай бір жылан сияқты бұраңдатып, кім болсаң да, айыптау түкке тұрмайды деседі ғой. Кім білген...

– Оу, Қауке, – деді құрдастарының бірі мұның дәрежесін көтеріп. – Біздің ауылда шетелдің келіншегін ең бірінші көріп, көз түйістірген сенсің. Арамызда ең бірінші пара алған да – сен. Және қандай ақша! Доллар! Әттең, кәртәйіп қалғаның-ай. Жастау болсаң, ыңқытып  ала беретін  бастықтар сияқты сен де өсіп кетер едің.

     – Тәйт әрі, – Қаудырбай кекесінге кәдімгідей шамданды. – Адамның арамы – парақор,  азғыны – жалақор емес пе?! Арамда ар жоқ. Ар дегенің – сот. Адалдық деген – әділет. Әділетке қиянат жасаған – әбілет. Пара – әбілеттің туы. Сол туды көтеретін әбілет мен бе екем?!

– Әй, мынау, тегі, шешен боп кетіпті-ей. Дегенмен бар ғой, Қаудырбай, қартайсаң да, саған ақыл кірмепті, – деді Шәкімжан тағы да сығырайып. – Әлгі әйел жайдан жай жөн сұрады деймісің? Құдай біледі, саған бүйрегі бұрған. Ақынның ескерткішіне бірге барайық деген емеурінді қалай түсінбегенсің... Әйелдің күлгені – шақырғаны емес  пе?! Ар жағында не ойлағанын кім біледі, дегенмен бір дәмесі жыбырлаған  да. Айтпақшы, оның құйрығы да әжептәуір шығар?

– Қап! – Қаудырбай санын бір-ақ соқты. – Көгілдір оттай көзін көріп, арбалдым да қалдым.  Қап! Өстіп айта қоятын  сенің бірге жүрмегенің -ай, ә?

– Е, бопты онда. Саған еріп барсам, екеумізге бір келіншек жете ме?

Қаудырбайдың басы кегжең етіп,  жалт қарады:

– Қой-әй, сен бармай-ақ қой. Таласып жүреміз бе?!

***

«Артық бейнет – жанға қас» деген рас-ау. Баласының несиесін өтеп бітіріп, «Аллаға шүкір, енді немерем далада қалмайды» деп қуанған күні мыйына қан құйылғаны-ай!» деп, құрдастарының қамыққанын Қаудырбай білмей кетті.

1.Әліумійни пәлгәнің – алюминий фольга

1303 рет

көрсетілді

0

пікір

Біздің Telegram каналына жазылыңыз

алдымен сізді қызықтыратын барлық жаңалықтарды біліңіз

ANA TILI №12

28 Наурыз, 2024

Жүктеу (PDF)

Редактор блогы

Ерлан Жүніс

«Ана тілі» газетінің Бас редакторы