• Ақпарат
• 16 Наурыз, 2023

Ұлттық қолөнерден ұтарымыз көп

Ұлттық қолөнер – ұрпақтан-ұрпаққа ұласып келе жатқан халықтық мұра - қарапайым халықтың өркениетін бойына сіңірген, өзіндік ерекшелігі бар мәдениет. Қазақ елінің ғасыр бойы жиған баға жетпес қазынасы. Өнертанушылардың сөзімен айтқанда, өмірдегі сұлулықты тек табиғат қана емес, сол сұлулықты таңдап, талғаушы да оны жасаушы да адам. Ал өнер дегеніміз өмірді көрсетуші, бейнелеуші ғана емес, сонымен бірге ол өмірдің нақ өзі де. Демек адам баласы сонау ерте дәуірден бастап өмірін, тұрмысын көрікті де сәнді етуге айрықша көңіл бөлген. 

Қазақ ою-өрнегі – ұлттық туынды, тар шеңберде қалып қоймайтын, дүниежүзілік мәдениетпен үндесетін бай мұралардың бірі. Халқымыздың қолданбалы сәндік өнерін пайдалана отырып, білім алушыларға әсемдік туралы тәрбие беруде оқу ордаларының алдына қойылып отырған талаптарды дұрыс шешу үшін мұғалімнің теориялық, әдістемелік және практикалық дайындығы болуы қажет. Сондықтан да мұғалімдердің өз білімін жетілдіріп, халық өнерін үйренуі және оны оқушылардың жас ерекшелігіне сәйкес, эстетикалық даму дәрежесіне қарай тәрбие беру мақсатына қолданған жөн.
Халқымыздың тарихына, мәдени өміріне ой жүгіртіп көрсек, ерте заманда он саусағынан өнері тамған ісмер, шеберлердің, қолөнер шеберлерінің әсем бұйымдары мен елін қорғаған батырлары үшін қару-жарақ, сауыт-сайман, ер-тұрман жасалғаны өз алдына бір шежіре.Халқымыздың тұрмысын одан әрі көркейту, еңбек ету мен өмір сүру жағдайын жақсартып, олардың ұлттық мәдениетін көтеру – қәзіргі кезеңде алға қойылған міндеттердің бірі. Бұл міндеттердің көздеген мақсаты – ұлттық өнерді халық игілігіне асыратын жоғары сапалы бүгінгі күннің эстетикалық талабына сай заттарды өндіру ісін жолға қою. Осындай үлкен істің басы-қасында болар, сол істі тындырар адамдардың бір тобы – сәндік өнер, дизайн және қолөнердің кәсіпқой кәсіби шеберлері. Халықтың мәдениеті өскен сайын олар тұтынушылық тауарлар мен жабдықтардың жоғары сапа стандарттарын талап етті және олардың жоғары сапалы және сәнді болуын қалады. 
Іс-тәжірибенің негізгі мақсаты – әлеуметтік және жеке маңызды қажеттіліктер мен қызығушылықтарды қалыптастыру арқылы тиімді жүзеге асырылатын этно мәдениет пен қолөнер дәстүрін жаңғырту және дамыту, студенттердің шығармашылық өзара әрекеттесуі, студенттік өзін-өзі ұйымдастыру дағдылары тұрақты әлеуметтік құндылық бағдарларын жастардың дамуы әлеуметтік-мәдени белсенділік, азаматтық жауапкершілік және бос уақытты өзін-өзі жүзеге асыру.
Шығармашылықты зерттеу жұмысының негізгі бағыттары – студент жастарға көркемдік және эстетикалық тәрбие беру, дәстүрлі қолөнерді зерттеу, этнографиялық экспедициялар жүргізу, дәстүрлі ою-өрнектерді зерттеу, өнер кәсіпорнындағы қолөнермен танысу, көрмелер, презентациялар, семинарлар, кездесулер өткізу екендігі сөзсіз.
Қазіргі уақытта бұқаралық мә­дениеттің жастарға кеңінен әсер етуі жағдайында, қоғамдық моральдың дәстүрлі формаларының әлсіреуі және жойылуы ұрпақтардың мәдени сабақтастығы, жастардың мәдениетке деген қызығушылығының төмендеуі, өз халқының тарихы, дәстүрін терең білмеуі. Бұл қоғам мен адамның өміріне байланысты қазіргі заманғы бұқаралық мәдениеттің әсерінен этникалық топтар үнемі және қарқынды өзгеріп отырады. Жастар әлем мен өмір салты туралы жаңа идеяларға ие. Осыған байланысты халықтың ұлттық санасы соңғы жылдардағы қоғамның жаңару қажеттілігіне жағдай жасады. 
Жастар басқа әлеуметтік топтарға қарағанда құндылықтар, ассимиляция­мен байланысты трансформациялық процестер мінез-құлықтың белгілі бір стильдерін қалыптастыру және әлеуметтік-мәдени қажеттіліктерді сәйкестендіруге бейім. Осыған байланысты даму мәселесі жастар арасында этникалық сәйкестікті қалыптастыруға ықпал ететін руханилық мұраттары, мінез-құлық пен өмір салтының ерекшеліктері терең өзгереді және өзекті болады. Бізге қажетті өзгерістерді жаңарту үшін қыздарға арналған технологиялық сабақтарды енгізу және бұл үшін теориялық және әдістемелік негіздемелерді сенімді қалыптастыруға мақсат қою, халықтардың ерекшеліктері мен қолөнер бұйымдарының сипаттамаларын, формалары мен маңызды байланыстарын анықтау қажет.Кез-келген адамның шығармашылық ерекшелігін білдіретін өнер түрі ретінде қолөнер екенін зерттеушілердің көзқарасы көрсетті. Бұл қайталанбас туындыларды жандандыру, сақтау және жетілдіру олардың зияткерлік және көркемдік әлеуетін көрсетеді. Жастардың этникалық ерекшелігі мен олардың мәдениеттерінің бірегейлігі, сонымен бірге, олардың қалыптасуына көмектеседі. Шығармашылық жұмыс ретінде қолөнер жастарды этникалық менталитеттің ерекше элементтерімен таныстыруға мүмкіндік береді.
Жастарды қолөнермен танысты­рудың тәжірибе өзектілігі айқын болғанымен, оның консерватизміне байланысты қоғамдық санадағы өзгерістер тиісті жауап қайтаруға асықпайды. Қазіргі жалпы білім беруде этникалық мәдениет дерлік көрінбейді. Оқу орындарында этномәдениеттің көркем қолөнер дәстүрлерін оқып үйренудің маңызы, бір жағынан, әйелдерді қамтамасыз ету проблемасымен байланысты оларды үй шаруасынан алшақтатпай, екінші жағынан жастарды материалдық және рухани мәдениет оның этникалық қалыптасуына ықпал етуді куәландыру. Сонымен бірге дала материалы қыздарға олардың ажырамас байланысына назар аударуға мүмкіндік берді, халықтардың дәстүрлі өмір салтымен таныстырады. Тиісінше, әйгілі өрнек бойынша қолөнерді қалпына келтіру, жастардың қызығушылығын арттырды және өз халықтарының өмір салтына, мәдениетіне, салт-дәстүріне, стереотиптері мен мінез-құлық стиліне, оларға ғасырлар бойы басқа халықтармен үйлесімді өмір сүруіне мүмкіндік береді. 
Қыздарда этникалық бірегейлікті қалыптастыру халықтық әдет-ғұрып­тарды қалпына келтіру мүмкіндігіне бағыт­талған. Ежелгі уақытта көп­теген халықтарда қыздардың өз қолдарымен өткізетін жаттығулары болған. Олар кілем бұйымдарын, өрілген төсеніштерді, сүлгілер, перделерді өздері жасаған. Қазіргі таңда мектептерде технологиялық курсты өткізу өндіріс өнімдерінің белгілі бір түрімен ғана шектеледі. Әр сабақта өндіріс өнері адамдар менталитетінің ерекшеліктерімен, олардың әлеуметтік маңыздылығымен байланысты, өнімдер дәстүрлі өмір салты, бұл қыздарға өз халқының мәдениеті өздерінің меншігі туралы білуге мүмкіндік берді. 
Қазақ Ұлттық қыздар педаго­гикалық университеті, Кәсіптік білім кафедрасының профессор оқытушылар құрамы білім алушыларымен этномәдени ортада жастардың мәдени ерекшелігін қалыптастыру өнерпаздарға терең білім, үлкен мәдениетті игерту үшін барлық мүмкіншіліктерді жұмсап еңбек етіп келеді. Онда қыздардың әдебиет-өнер, қоғам қайраткерлерімен, ардақты аналармен кездесуі, жастарды адамгершілікке, балажандылыққа баулитын, оларды жан-жақты білімді, мәдениетті болуға, озық мәдениет үлгілерімен таныстыратын шаралар да жиі өткізіледі. Қыздардың халық қолөнеріне араласуының мәдени маңызы, олардың өзіне байланысты негіз бола алатын этникалық сәйкестікті қалыптастыруға көңіл бөлу жастардың мәдениетті, дәстүрлер мен ерекше белгілерді сақтауға және дамытуға ұмтылыстары жақсы. 
Қолөнер технологиясымен танысу арқылы жастардың көркемдік қабілеттерін дамытамыз. Қолөнерде көркемдік дизайн бір жағынан адамдарды өмір салтымен байланыстырса, екінші жағынан, ойлау, идеялар, композиция және безендіруді қамтамасыз етеді. Жастардың қолөнерге деген ынтасы бұйымдардың жасалуымен қамтамасыз етіледі, халықтық өнер, күрделілікті қажет етпейтін техникалық құралдар, оларды өндіруге арналған материалдар қоршаған ортада және олар адамдардың күнделікті қажеттіліктерімен байланысты.
Жастарды қолмен жұмыс жасау дағдыларын дамытудың келешегі зор. Білім алған жылдар бойы халықтық өнер дағдылары оларға өздерін қамтамасыз етуге, отбасылық өміріндегі қосымша табыс, бизнес ретінде қарастырса болады. Жастарды халықтық қолөнермен таныстыру, олардың бірегейлігін мойындау, әлеуметтік маңыздылығы олардың этникалық ерекшелігі қалыптасады.Мәдениет құндылықтарын жасау құралдарының ішінде – жалпы кез-келген халықтың өмір-тіршілігімен, ежелден бері біте қайнасқан қолөнердің алатын орны ерекше. Қазақтың дәстүрлі сәндік қолөнері – халықтың бар данышпандығы мен шығармашылық шеберлігін өз бойы-на жинаған асылы. 

Рахия Дарменова, 
Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университетінің кәсіптік білім кафедрасының профессоры