• Ақпарат
• 04 Шілде, 2024

Гаухар Қошқарбекқызы: Күй – ұлттық жан дүниеміздің бір бөлшегі

Шілде айының бірінші жексенбісі – Ұлттық домбыра күні. 2018 жылдың 13 маусымында қоғамды ұлттық мәдениет және бірегейлікті сақтау және қайта жаңғыр­ту идеясының төңірегінде одан әрі топтастыру мақсатында шілденің бірінші жексенбісін Ұлттық домбыра күні ретінде белгілеу туралы Президент Жарлығы шықты. Сол жылы шілдедегі алғашқы жексенбі 1-і күніне дөп келіп, Елорданың «Қазақ Елі» монументі алдындағы алаңға жиналған 2 мыңнан астам музыканттан құралған домбырашылар оркестрі «Көңіл ашар», «Адай», «Балбырауын», «Ерке сылқым», «Сарыарқа» күйлерін орындаған еді. 
Біз осы орайда саналы ғұмырын домбыраға, күй өнеріне арнаған Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы ұлттық аспаптар оркестрінің атақты домбырашысы, солисі, концертмейстері Қошқарбек Тасбергеновтің қызы Гаухар Қошқарбекқызының әңгімесін тыңдап қайттық. 

Домбыра мен пианиноны үйлестіруді қалады

Домбыра – қазақ музыкасының жүрегі, мәдениетіміз бен ұлттық болмысымыздың белгісі. Әкем атақты домбырашы, сазгер, күйші виртуозы болған және оның бұл аспапқа сүйіспеншілігі, әрине, маған да дарыды. Бала кезімнен әкем сияқты домбыра тартуды армандадым, ол менің кумирім және Қазақстанның атақты домбырашысы болды. Алайда әкем пианинода ойнауды үйренуімді талап етті. Екі аспаптың дыбысын үйлестіре отырып, бір сахнада бірге өнер көрсетуімізді қалады. Міне, осылай болды: мен атақты пианист болдым, біз мыңдаған тыңдармандарды баурап алған ерекше музыкалық гармония жасап, жиі дуэт болып өнер көрсеттік.
Әкем екеуіміз Тілендиевтің оркестрге жазған шығармалары транскрипция­сын жазғанымыз да есімде. Ол маған оркестрлік үзінділерді немесе басқа шығармаға жазуды үнемі сеніп тапсырып отырды. Осы уақытқа дейін Тілендиев байқауында бұл шығармалар домбырашы мен оның сүйемелдеушісі үшін міндетті бағдарлама болғанын айтамын, мысалы, «Көңілді бикеш», «Аққу» т.б.
Жақында Мемлекет басшысы БАҚ күнінде сөйлеген сөзінде Ұлттық домбыра күні жақындап келе жатқанын тілге тиек етті. Домбыра қазақ халқының жаны, ұлт болмысының айнасы екенін атап өтті. Иә, «нағыз қазақ – қазақ емес, нағыз қазақ – домбыра».
«Ұлттық болмысымызды сақтаймыз десек, осы киелі музыкалық аспапты қас­терлеуіміз керек. Домбыра –­ тамыры тереңде жатқан тарихымыз­дағы оқиғалардың куәсі. Өнерді дамытып, бірлігімізді нығайтуда бұл мерекенің маңызы зор. Ұлттық құндылықтарды дәріптеуге бағытталған бастамаларға қолдау көрсетуді парызым деп білемін. Домбыра күні соның айқын дәлелі болуға тиіс», – деді Президент.
Домбыра Қазақстанда, әсіресе дәстүрлі күй үйренуге ынталы жас ұрпақ арасында өте танымал. Бұл ұлттық музыканың өмір сүріп, дамып келе жатқанын, жаңа ұрпақты жігерлендіре беретінін көрсетеді.
Фортепиано да өз кезегінде сұранысқа ие. Бұл – орындаушыларға классикалық музыкадан джаз бен заманауи попқа дейінгі көптеген музыкалық жанрларды меңгеруге мүмкіндік беретін жан-жақты аспап. Қазақстанда фортепиано музыкалық білім беруде маңызды рөл атқарады және көптеген жас музыканттар музыканы тереңірек түсіну үшін, сонымен қатар ха­лықаралық байқауларға қатысу үшін осы аспапты меңгеруге ұмтылады. Ал мен қазақ мәдениетін қабылдау әрқашан Ұлы дала музыкасының аспаптарының призмасы арқылы болуын қаладым.
Қазақ күйінің өткен жолы бай, алуан түрлі. Күй – халқымыздың рухы мен тарихын бейнелейтін ерекше музыкалық жанр. Құрманғазы, Дина Нұрпейісова сынды ұлы композиторлар мен орындау­шылар бізге әлі күнге дейін таңданыс пен шабыт тудыратын мол музыкалық мұра қалдырды. Бұл шеберлер күрес пен жеңісті, махаббат пен қайғыны, табиғаттың сұлулығы мен адам рухының күштілігін баяндайтын шығармалар жасады.
Күй бүгін де өмір сүріп, дамып келеді. Қазіргі орындаушылар мен композиторлар дәстүрді сақтай отырып, оған жаңа элементтер әкеледі. Қазақстанда күйді дәріптейтін, жас таланттарды қолдайтын көптеген фестивальдер мен байқаулар өткізіліп жүр. Бұл шаралар музыкалық мәдениетімізді сақтап қана қоймай, оның дамуына ықпал етеді.
Күйдің ғұмырлы болуы үшін бірнеше негізгі аспектілерге тоқталған жөн. Ең алдымен, балалар мектебінен бастап, жоғары оқу орындарына дейін музыкалық білім беруді жетілдіру маңызды. Бұған домбыра тартуды үйрену де, күй тарихы мен теориясын зерттеу де кіреді. Сондай-ақ күйді заманауи ақпарат құралдары мен технологиялар арқылы белсенді түрде насихаттау қажет. Әлеуметтік желілер, онлайн платформалар мен мобильді қосымшалар ұлттық музыкамызды жастар арасында таратудың қуатты құралына айналуы мүмкін. Сондай-ақ ескі күйлерді нотаға түсіру және сақтау, жаңа туындылар жасау бастамаларын қолдау маңызды. Күй тек музыка емес, ол – ұлттық жан дүниеміздің бір бөлшегі. Осы дәстүрді сақтау және дамыту біздің ортақ міндетіміз және келешек ұрпаққа осы мол мұраны жеткізе аламыз деп ойлаймын.

Тілендиев берген зор баға

Әкемнің шығармашылығына 25 жыл толуына орай Нұрғиса Тілендиев керемет баға беріп, «Ел намысы – ер намысы» деген атаумен хат жолдаған екен. «Ана тілінің» оқырманына сол хатты қаз қалпында ұсынғым келеді. 

«Өзін Ермін дейтін қазақта елдік намыс, азаматтық жігер-қайрат қатар жүреді. Сыр елінің сұлу әнін, сырлы сазын бойына сіңіріп өсірген Сенде жігіттік намыс, елдік мінезбен бірге жеті музаның сиқырын жазбай танитын сезімталдық пен сергектік бар. Осы қасиеттер, айналайын Қошқарбек бауырым, сені дарынды, дарабоз домбырашылыққа жеткізді, төрткіл дүниеге мәлім «Отырар сазы» оркестірінің концертмейстері дәрежесіне көтерді, өнер өлкесінде Бек атандырды. Сен бір туар өнер иесі ғана емес, асқар таудай абзал әкесің.
Осының бәріне қуана отырып, 25 жылдық шығармашылық тойыңа шын жүректен құтты болсын айтамын!
Өзің білесің, осы жылдың 5- желтоқсанынан 14-не дейін жүрек қабының ұлғайып, қан қысымының күрт төмендеуіне байланысты екі қол, екі аяғым байланып, тән азабын тартып жатсам да, айналайын Қошқар-Бегім, сен жан жүрегімнің бір бұрышында болдың. Енді бара алмасам да хат арқылы ағалық қунышымды жеткізіп отырмын. Қабыл ал, бауырым! Сенің халық алдындағы еңбегің ерекше, әлі де берерің алда, абыройың арта берсін!
Қазіргі кезде мен білетін және құрметпен қарайтын төрт домбырашы – өнер иесі бар. Алдымен айтайын, біріншісі де, бірегейі де ­–­ өзің! Онан кейін өзімнің жекеменшік бауырым Қаршыға, Алтайдың ақиығындай Мағауия, төртіншісі –­ да­ламның жасыл жусанындай қазақ исі бар дарынды күйші Шәміл Әбілтаев! Осы көш үзіліп қалмаса екен, аманат өздеріңе!
Екіншісі: бастары парик киген қатындардың шашындай қобыраған, қолдарына қолақпандай қылып алтын жүзік, кейбіреулерінде қомыттай ғып білезік тағып алған, өнерді мұрат тұтпай, оны өзіне қызмет ететін табыс көзіне айналдырған талантсымақтар арамызда тайраңдап жүр. Олар домбыраны бос бұрап, төрт-бес адаммен күй тартса – бөркі қазандай боп, айдарынан жел есіп шыға келеді. Онысын өздерінен басқа тірі пенде түсінбейді. Құдай солардан аулақ қылсын!
Қысқартып айтқанда былай: Қош­қар-Бегім, тойың ел мерекесі болсын, берекеге айналсын! Сөз соңы: мен сияқты хрычтар, жастарға жолды босатыңдар! Өмір солардікі!

Сәлеммен, 
Нұрғиса Тілендіұлы
20.12.1997 ж.»

Халық музыкасын таныту керек

Әкем мен үшін әрқашан шабыт және үлгі болды. Оның жетістіктері мен музыкаға құштарлығын мәдени тамырымыздың маңыздылығын және оларды сақтау қажеттігін түсінемін. Өнерлі жастарды тәрбиелеу үшін көп жұмыс қажет екені сөзсіз. 
Әкем Қошқарбек Тасбергенов біздің шаңырақтың ұйытқысы болды. Бала кезімнен музыканың ортасында өстім, бұл менің өнердегі кәсіби жолды таңдауыма итермеледі. «Әрбір жастың бойындағы қабілетін тауып, дамыту мүмкіндігі болуы керек» деп есептеймін.
Әкем көрнекті музыкант қана емес, нағыз ұстаз болған. Ол әрқашанда дәстүрге деген құрмет пен жаңашылдыққа ашықтық сезімін қалыптастырып, өз білімі мен тәжірибесін жас ұрпаққа беруге ұмтылды. Оның еңбектері мен жетістіктері қазақтың күй өнерін сақтап, кеңінен насихаттауға бағытталды, мен оның жұмысын жалғастырғанымды мақтан тұтамын.
Әкемнің есімін дәріптеу үшін оның ұстаздық мұрасын жалғастырып, жас дарындарға шабыт беріп, мүмкіндік туғызу керек. Фестиваль, байқаулар мен халықаралық алмасулар ұйымдастыру оның мұрасын сақтап қана қоймай, әлемдік аренада қазақтың күй өнеріне назар аударуға көмектеседі. Оның өмірін жалғастырып, жаңа ұрпақты шабыттандыратындай шығармашылығын зерттеу­ге және зерттеуге бағытталған бағдарламаларды әзірлеу де маңызды. Бұл жерде әкемнің есімі ғана емес, жалпы, қазақтың күй өнерін сақтап, дәріптеу туралы айтылғанын баса айта кеткен жөн. Күй өнеріне бағытталған фестиваль, шеберлік сыныптары мен танымдық бағдарламалар ұйымдастыру музыканттардың жаңа буынын шабыттандырады. Сондай-ақ мәдени мұрамызды заманауи музыкамен, мәдени үрдіспен байланыс­тыру жұмыстарын жүргізу қажет. Бұл өткен мен болашақ арасына көпір құра отырып, дәстүрлі өнерді жастарға қолжетімді әрі тартымды етеді. Жас таланттарды қолдау және олардың дамуына мүмкіндіктер жасау Қазақстанның дәстүрі мен мәдени мұрасын жалғастыруға ықпал етеді.
Қошқарбек Тасбергенов есімін ұрпақтар мен өнерлі жастар арасында сақтап, танымал ету мақсатында отбасымыз бірнеше қадам жасауды жоспарлап отыр. Айта кетейін, әкем биыл 70 жасқа толар еді. Биылғы мерейтойлық жылға орай халық шығармашылығын жалпы кеңінен насихаттау бағытында бірнеше маңызды қадам жасауды жоспарлап отырмыз. Біріншіден, YouTube арнасын ашамыз, онда біз қойылым жазбаларын, сондай-ақ оның шығармаларының жаңа интерпретация­ларын бөлісеміз. Бұл оның музыкасын кең аудиторияға қолжетімді етіп, ұлттық музыкалық мұраға назар аудартады.
Халық музыкасын заманауи ақпарат құралдары мен технологияларды пайдалана отырып, танымал ету қажет. Жас музыканттарға қазақ музыкасын жақсырақ түсінуге және сүюге көмектесетін онлайн концерттер, шеберлік сабақтары мен дәрістер өткізу маңызды.
Мен музыкалық ортада өстім, ал ұлы домбыра біздің отбасыда өмірдің ажырамас бөлігі болды. Сондықтан әке ісін жалғастырып, өзгелерді үлгі-өнегемен жігерлендіріп отыру мен үшін маңызды. Салт-дәстүрді сақтай отырып, дамыта отырып, біз осы мол мұраны келешек ұрпаққа жеткізе аламыз.

Жазып алған
Ақбота МҰСАБЕКҚЫЗЫ