• Ақпарат
• 15 Мамыр, 2025

Хат-хабар қарлығаштары

Ақбота МҰСАБЕКҚЫЗЫ,

«Ana tili»

17 мамырда Қазақстанда Байланыс қызметкерлері күні аталып өтеді. Бұл мерекенің дәл осы күнге белгіленуі БҰҰ Бас Ассамблеясының шешімімен 2006 жылдан бері аталып өтетін Дүниежүзілік телекоммуникация және ақпараттық қоғам күніне орайластырылған. Бұл кәсіби мерекені белгілей отырып, Қазақстан Үкіметі қазіргі әлемдегі коммуникациялар мен IT секторының маңызды рөліне қоғамның назарын аударды. Пандемия кезінде байланыс пен электронды байланыс құралдарының маңыздылығымен қатар, заманауи байланыс құралдары көптеген мемлекеттік және әлеуметтік мәселелерді қашықтан шешуге ықпал ететіні күн сайын дәлелденіп жатыр. 

ІТ саласының дамуы

Президенттің өзі ІТ секторын ерекше атап өткендіктен, алдымен Ақпараттық және есептеуіш технологиялар институтының мамандарымен байланысып көрдік. Аталған институттың аға ғылыми қызметкері Дина Оралбекованың айтуынша, Қазақстанда ақпараттандыру саласы жыл сайын дамып келеді, әсіресе жасанды интеллект (ЖИ) саласында. Жасанды интеллектінің өндіріс салаларына енгізілуі үлкен серпіліс жасап, чат-боттар мен басқа да ЖИ негізіндегі көмекшілердің қолданылуы кеңейіп отыр. 
«Бұл тек ақпараттық технологиялар емес, сонымен қатар мемлекеттік басқару, денсаулық сақтау, білім беру және басқа да салаларда тиімділікті арттырып келеді. ЖИ саласындағы ғылыми зерттеулер мен инновациялық жобаларға да назар аударылып, елімізде тиісті инфрақұрылым қалыптасты.
Қазақстанда заманауи технологиялар мен озық жабдықтар қолданылады. Жыл сайынғы инновациялық жобалар мен стартаптар елімізде ІТ саласының даму деңгейін көрсетеді. 
Қазір Ақпараттық және есептеуіш технологиялар институтында қазақ тілін дамыту, оны дұрыс жобалау және өңдеу саласында айтарлықтай прогресс жасалып жатыр. Бұл бағытта үлкен жетістіктерге қол жеткізіледі. Мысалы, қазақ тілі үшін үлкен тілдік модельдер әзірленді, олар тілдік деректерді өңдеу мен машиналық оқыту саласында ғана емес, сонымен қатар сұрақ-жауап жүйелері және мәтіндік түсінуді жақсарту мақсатында қолданылады. Жасанды интеллект негізінде көз ауруларын анықтау үшін модельдер жасалып, олар денсау­лық сақтау саласында мүмкіндіктер ұсынады. Агроөнеркәсіп саласында да инновациялық жобалар қолға алынған, мысалы, ауыл шаруашылығын автоматтандыру, егіннің өнімділігін арттыру мақсатында машиналық оқыту әдістері енгізілді. Бұл – еліміздің технологиялық дамуында үлкен қадам және Қазақстанның әлемдік деңгейде өз орнын нығайтуына мүмкіндік береді», – дейді ғылым докторы Дина Орымбайқызы. 
IT маманның айтуынша, бүгінде әртүрлі қызмет түрін ұсынады. Атап айтқанда, бұл бағдарламалық жасақтама әзірлеу, жүйелер мен желілерді басқару, деректер қауіпсіздігін қамтамасыз ету, цифрлық трансформация, жасанды интеллект пен мәліметтерді талдау, сондай-ақ түрлі цифрлық платформаларды дамыту және қолдау көрсету сияқты қызметтерді қамтиды. Сонымен қатар олар мемлекеттік органдар мен жеке секторларға қажет ІТ шешімдерін ұсынады және қоғамда жасанды интеллект пен робот техникасын енгізуге көмектеседі. Айта кететін жайт, ІТ мамандары деректерді жинау және өңдеу, тиімді модельдерді құру үшін үлкен жұмыстар атқарады. 
«Дегенмен кейбір деректер, әсіресе қазақтілді материалдар, қолжетімсіз болып жатады, бұл – кейде сапалы модельдерді әзірлеуді қиындататын фактор. Мысалы, қазақ тілінде жоғары дәлдікпен (95–100%) болжау жасайтын модельдерді әзірлеу үшін жеткілікті көлемде деректердің болмауы мәселесі туындайды, бұл тиісті нәтижелерге жетуді қиындатады. Осы мәселелерді шешу үшін деректерді жинау және өңдеу әдістерін жетілдіру бағытында жұмыс жалғасып жатыр.
Иә, ІТ мамандарын дайындайтын білім беру жүйесі дамып келеді. Қазақстанда ІТ саласы бойынша көптеген білім беру бағдарламалары бар, ал жас мамандардың саны жыл сайын артып келеді. Әсіресе ақпараттық технологиялар мен ЖИ салаларындағы мамандарға сұраныс өте жоғары. Қазіргі таңда ЖИ саласында жаңа кафедралар мен арнайы мамандықтар ашылып жатыр, бұл білім беру жүйесін жаңартып, ІТ мамандарын даярлау­ға мүмкіндік береді. Сонымен қатар мектепте де жасанды интеллект бойынша білім беру бағдарламалары енгізіліп, оқушылардың осы салаға қызығушылығы артты.
Біздің институтта әр жыл сайын студенттер, магистранттар мен докторанттар өндірістік тәжірибеден өтеді. Практика барысында олар нақты ғылыми жобалармен танысып, іс жүзінде жұмыс істейді, бұл оларға өндірісте қажет үлкен тәжірибе жинауға мүмкіндік береді. Бұл тәжірибе оларды кәсіби дамуына және ІТ саласындағы нақты мәселелерді шешуге даярлайды», – дейді Дина Оралбекова.
Маманның сөзінше, қазақстандық ІТ саласы әлемдік деңгейде өзін танытып келе жатыр, бірақ бұл салада әлі де бәсекелестікке дайын болу үшін даму қажеттілігі бар. Біз болашақта жоғары білікті мамандарды даярлау және инновациялық жобаларға қатысу арқылы осы салада халықаралық аренада өз орнымызды нығайта аламыз.

Байланыстың маңызы

Байланыс қызметкерлері қоғам үшін әртүрлі байланыс арнасы, соның ішінде интернет, телефондық конференц-байланыс т.б. арқылы тәулік бойы байланыс мүмкіндіктерін ұсынады. Қазақстандағы байланыс саласы соңғы бірнеше жылда жаңа даму деңгейіне көтерілді. Технологиялардың қарыштап дамуы мен цифрландыру дәуіріне қадам басу еліміздің барлық саласына ықпал етті, солардың ішінде байланыс қызметкерлерінің рөлі ерекше. 
Байланыс – адамдарды, ұйымдарды, мемлекеттерді байланыстыратын негізгі құрал. Ол ақпарат алмасу, білім тарату, мемлекеттік басқаруды жетілдіру және азаматтар арасында қарым-қатынас орнату үшін қажет инфрақұрылымды қамтамасыз етеді. ХХІ ғасырда байланыс қызметкерлері тек телефон немесе интернет қызметін ғана ұсынбайды, олар: әлемді цифрлық ортада басқарушылар, қоғамның ақпараттық қауіпсіздігіне жауап беретін мамандар.
Қазақстанда байланыс саласының дамуы әрбір азаматтың күнделікті өміріне тікелей әсер етеді. Интернет желісі мен мобильді байланыс қызметтерінің кеңінен қолданысқа енуі, халықтың ақпаратқа қолжетімдігін арттырып, әлеуметтік және экономикалық жағдайды жақсартты. Бүгінде жаңа технологиялардың дамуына сәйкес, түрлі инновациялық жобаларды іске асырып, еліміздің цифрлық трансформациясына үлес қосылып жатыр. Бұл қызмет түрі тек техникалық немесе ақпараттық қажетті ғана қанағаттандырып қоймайды, олар сондай-ақ мәдени және білім беру салаларында да маңызды рөл атқарады. Мәселен, IKOMEK Бірыңғай байланыс орталығы Қазақстанда 2019 жылдан бері жұмыс істейді. Бірақ ол құрылғанға дейін елорда әкімдігінің жанынан 051 байланыс қызметі жұмыс істеген. Бүгінде штатта ауысымдық жұмыс кестесі бар 100-ден астам оператор жұмыс істейді. 10 жыл бойы оператор болып келе жатқан Алтынай Ахметова бұл жұмыс­тың да стрес­ке төзімділік қасиетін талап ететінін айтады.
«Бұл орталықта жұмыс істеу үшін, біріншіден, коммуникативті дағдылар және стреске төзімділік сияқты мінез болуы керек. Өйткені күніне қаншама қоңырау қабылдаймыз. Бөлім тәулік бойы, үзіліссіз және демалыссыз жұмыс істейді. 6 жылдан аса уақыт бойы жедел әрекет ету орталығы қала тұрғындарына көптеген қиындықты жеңуге көмектесіп келеді. Бір жыл ішінде 2 миллионнан астам өтініш түсіп, олардың барлығы дерлік байланыс орталығының операторларымен бірден шешіледі», – дейді Алтынай Ахметова. 

Қазақстандағы байланыстың тарихы

Қазақстандағы коммуникацияның қазіргі тарихы 1991 жылы басталды. Одақ ыдырағаннан кейін жаңа мемлекеттер басқа мәселелермен қатар, қалыптасқан және жақсы жұмыс істейтін жалпы мемлекетаралық байланысты сақтау мәселесіне тап болды. Сондықтан тиісті министрліктердің басшылары Мәскеуде бас қосып, Өңірлік коммуникациялар достастығын құру туралы шешім қабылдады.
1991 жылғы 29 қарашада Қазақ КСР-і Министрлер кабинеті «Телевизия, радио және телефон байланысын қарқынды дамыту үшін Қазақ КСР-інде байланыс құралдарының өндірісін ұйым­дастыру шаралары туралы» қаулы қабылдады. Осы оқиғалардың арқасында байланыс жүйесі сақталып, респуб­ликадағы адамдар мен ұйымдар ешбір өзгерістерді байқамады. Байланыс, оның ішінде қалааралық байланыс та ақаусыз жұмыс істеді.
Ресми деректер бойынша, 1990 жылы республикада 1 миллион 250 мың пәтерлік телефон немесе 100 отбасыға 28 телефоннан келеді. Байланыс операторлары кейінгі жылдары абоненттер санын көбейтуді жалғастырды.
Бұл ретте халықаралық тәжірибе зерделеніп, шетелдік өндірушілермен және мамандармен жаңа коммуникациялар салынды. Қазақстанға ұялы байланыс еніп, елдің және қазақстандықтардың өмірін өзгертті. Алайда ұялы байланыс пен интернет тек республикаға ғана емес, бүкіл әлемге әсер етті.
Қазіргі уақытта республикада тіркелген 2,5 миллион стационарлық телефон пайдаланушысы бар. Ұялы байланыс абоненттерінің саны 25,8 млн. 2011 жылы елімізде 3G байланысы, 2014 жылы 4G/LTE байланысы іске қосылды. 2019 жылы Астана, Алматы және Шымкент қалаларында 5G байланыс желілерін сынақтан өткізу бойынша пилоттық жоба жасалды. Елімізде қалааралық және халықаралық телефон байланысы қызметтерін, интернетке қолжетімділік пен спутниктік ұялы байланысты ұсынатын 20-ға жуық компания, сондай-ақ үш ірі ұялы байланыс операторы бар.
Қазіргі уақытта республикада байланыстың бірнеше түрі бар: ғарыштық/спутниктік, әскери, мемлекеттік, құпия, ұялы және телефон. Осыдан бірнеше жыл бұрын ұлттық телекоммуникация компаниясында 20 мыңға жуық қызметкер болған. Аға инженер Евгений Поповтың айтуынша, осыншама адам еліміздің өмірлік белсенділігі мен қауіпсіздігін қамтамасыз етіп, кәсіпорындар мен мемлекеттік органдардың жұмыс істеуіне, науқастарға медициналық көмек көрсетуіне, полиция қызметкерлері мен құтқарушыларға көмекке келуге, туыстарымен телефон арқылы ғана сөйлесуге мүмкіндік береді.
«Қазір маман ретіндегі басты міндетім – базалық станцияны салып, пайдалануға беру. Жұмыс күні хат алмасудан басталады, оны біз бірлесіп тексереміз, мердігерлер арасында тапсырмаларды таратамыз, негізгі міндеттерді анықтаймыз. Базалық станция – радиотаратқыш жабдықтар кешені: ретрансляторлар, қабылдағыштар және антенналар. Мұның бәрі ұялы телефонға байланыс сигналын беру үшін қажет. Жыл сайын біз жабдықты жаңартып, жаңа технологиялар мен жабдықтарды енгіземіз, бірақ телефон саны да сәйкес келеді және өсіп келеді, олардың қуаты артып келеді, маршрутизаторлар мен басқа да жабдықтар көбейіп келеді. Ал станцияны жоспарлау, келісу, бекіту, жобалау және орнату сәтінен бастап алты ай өтуі мүмкін. Станция орнатылатын жердің әрбір қағазы, әрбір сантиметрі тексеріледі. Ешқандай қателік болмауы керек», – деді Евгений Попов.
Иә, байланыс қызметкерлерінің жұмысы көптеген адам үшін көрінбейді, бірақ олардың еңбегі біздің күнделікті өміріміздің ажырамас бөлігіне айналған. Сондықтан бұл күні байланыс саласының қызметкерлеріне алғыс айтып, олардың еңбегін жоғары бағалау маңызды. Байланыс қызметкерлері күнін тойлау – олардың қоғамдағы рөлі мен еңбегін құрметтеу мен бағалау ғана емес, сонымен бірге осы саладағы дамуды, жаңа жетістіктерге құрмет көрсетудің белгісі болмақ.