• Ақпарат
• 23 Сәуір, 2020

Президенттік билік институты және жеке тұлға факторы

Зарема ШӘУКЕНОВА, Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Қазақстан стратегиялық зерттеулер институтының директоры

1990 жылдың 24 сәуірінде Қазақ КСР-нiң Жоғарғы Кеңесi «Қазақ ССР Президенті қызметін тағайындау және Қазақ ССР Конс-титуциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасын қабылдады. Сол күні Жоғарғы Кеңестің 335 депутаты қатысқан жасырын дауыс беру нәтижесінде 317-ның қолдауымен Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Қазақстанның Тұңғыш Президенті болып сайланды. 30 жыл бойы біздің еліміздегі Президенттік институт Елбасы факторымен және жеке тұлғасымен тығыз байланыста болды. Қазақстан мемлекеттік тәуелсіздікке ие бола отырып, мемлекет пен қоғамды жан-жақты жаңғырту қажеттігінің алдында тұрды. Бұл ірі ауқымды міндет бірқатар объективті және субъективті шарттарға байланысты күрделенді. Осындай күрделі тарихи жағдайларда Н.Ә.Назарбаев өзін жаңғыртудың теоретигі және оны нақты жүзеге асыра алатын саяси көшбасшы ретінде өзінің қасиеттерін толық көлемде көрсеткенін атап өткен жөн. ҚР Тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаев стратегиялық жоспарлау саласында мақсатты болжаудың жаңа тәсілін көрсетті. Қарапайым өмір сүрудің мазмұны мен рухы жағынан шектеулі міндеттерін жүзеге асыруға бағытталған ойлаудың стандартты тәсілдері мен стилі мемлекеттің алдына тек қолда бар ресурстар негізіндегі нақты және жүзеге асыру мүмкіндігі бар міндеттерді ғана қою арқылы елді тұғырыққа тірейді. Сондықтан Н.Ә.Назарбаев алдымен қоғам мен ел үшін мақсатты және қалаулы болашақтың үлгісі құрылатын, содан кейін осы модельге сүйене отырып, ұзақ мерзімді, орта мерзімді және қысқа мерзімді перспективаға арналған міндеттер тұжырымдасының перспективалық үлгісін қолданбады. Уақыт Н.Ә.Назарбаевтың экономикалық және саяси жаңғырту, ішкі және сыртқы саясат, елдің жақын және ұзақ мерзімді мүдделері арасында осындай қажетті теңгерім таба алатындығын көрсетті. Қазақстанның бірінші Басшысы шынайы көшбасшының уақытша саясаткерден қазіргі тарихи сәттің оңтайлы ұлттық-мемлекеттік мүддесін түсіне алатын және оны жүзеге асыра алатындығымен ерекшеленетінін, ал бұл мүддені бір рет және мәңгі априори ретінде қалыптастыру мүмкін емес екендігін атап өтті. Ол мемлекеттілікті дамытудың белгілі бір сатысына және оны ел ішінде де, одан тыс жерлерде де іске асыру үшін жеткілікті мемлекеттік қуатты шоғырландыруға ғана құралады. Елбасы шын мәнінде мықты билік пен жеке беделге негізделген қоғамдық тұрақтылықтың, этносаралық және конфессияаралық келісімнің, қазақстандық бірегейліктің және жалпы қазақстандық патриотизмнің, қазақстандық моделінің негізін қалаушы. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президентінің саяси көшбасшы, стратег және реформатор ретіндегі ерекше қасиеттері Қазақстан астанасын Алматы қаласынан қазіргі Нұр-Сұлтан қаласына ауыстыру туралы мәселені шешуде айқындалды. Бұл ретте Елбасы Қытай, Жапония, Ресей, АҚШ, Бразилия, Австралия, Испания, Финляндия, Норвегия, Үндістан, Пәкістан, Түркия және т.б. елдердің өз астаналарын көшірудегі әлемдік тәжірибесін негізге алды. Біздің сыртқысаяси бағытты да Н.Ә.Назарбаев қалыптастырды. Ол Батыспен де, Шығыспен де ортақ тіл таба отырып, көпвекторлы сыртқы саяси бағытты табысты іске асыруда үлкен рөл атқарды. Президенттік институттың арқасында Қазақстанның бренді халықаралық кеңістікте танымал болды. Нұрсұлтан Назарбаевтың стратегиясы тәуелсіздіктің басынан бастап еліміздің қауіпсіздігіне жауапкершілікті сыртқы саяси ведомствоға және басқа да құрылымдарға патриоттық көңіл-күйдегі мамандардың, өз ісінің энтузиастары, әлемге ашық және ең бас-тысы өз елінің мүдделеріне берілген ұрпағының келуін мақсат еткен болатын. Олардың арасында Елбасының лайықты ізбасары – Қазақстан Республикасының Президенті, оның стратегиялық бағытын жалғастырушысы Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев бар. Қазақстанның Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың бірегей тұлғасының арқасында мықты президенттік билік институты құрылды. Ел ішінде және одан тыс жерлерде үлкен беделге ие Ұлт Көшбасшысы бола отырып, Нұрсұлтан Назарбаев өзі жүргізіп отырған саясатқа және тұтастай алғанда Қазақстан халқы тарапынан президенттік институтқа қолдау көрсету үшін сайлауға әрдайым атсалысты. Елбасының жоғары үлгісіне сүйене отырып, Қасым-Жомарт Тоқаев 2020 жылдың сәуір айында өкілеттіктерінің аяқталу мерзімін күтпестен кезектен тыс президент сайлауын жариялап, қатысты. Бұл біздің еліміздегі жалғыз билік көзі және қазақстандықтар тарапынан президенттік институтқа сенім мандаты ретінде халыққа деген жоғары құрметтің көрінісі болып табылады. Қ.К.Тоқаевтың «Күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін Үкімет» формуласы өзінің табыстылығын ел ішінде және әлемдік аренада республиканың орасан зор нәтижелерімен дәлелдеген Президенттік институтты басты орынға қояды. Қазақстанның Тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаевтың тарихи еңбегі – өте күрделі жағдайларда қазақстандық қоғамды терең модернизациялық қайта құруды бастау туралы шешім қабылдап, соған қатысты реформаларды бастауы болып саналады. Саяси күресте Нұрсұлтан Назарбаев біржақты ұстанымға ие болды және қазақ ұлтын, қоғам мен экономиканың барлық жақтарын жаңғыртуды жалғастыруға белсенді атсалысты. Қазіргі Қазақстан өзінің қарқынды дамуы-мен және қалыптасқан мемлекеттілігімен Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаевтың тұлғалық және жеке басының қасиеттеріне міндетті. Бұл ел ішінде де, шетелде де мойындалған. Бұған Нұрсұлтан Назарбаевты өз бастамашы, идеялық шабыттандырушы және жүзеге асырушы болған бірқатар халықаралық ұйымдарда Құрметті Төраға болып сайлануы мысал бола алады. Ол Жоғары еуразиялық экономикалық кеңестің, Түркі кеңесінің, Орталық Азия мемлекеттері басшыларының консультативтік кездесуінің Құрметті Төрағасы. Тәуелсіздік жылдары Қазақстанда маңызды институционалдық және құрылымдық өзгерістер өткізілді, олар күшті президенттік модель шеңберінде демократиялық саяси жүйенің базалық негіздерін бекітті. Елбасының Тәуелсіз Қазақстанның қалыптасуы мен жаңғыруына қосқан үлесі отандық және шетелдік мамандардың бірнеше рет мұқият зерттеулерінің тақырыбына айналады. Көпэтносты және көпконфессиялды Қазақстан жағдайында жаңғыртылатын қайта құруларды табысты іске асыру, жаһандық ойыншылардың стратегиялық серіктесі болуға қабілетті күшті және қарқынды дамып келе жатқан мемлекет құру Н.Ә.Назарбаевты президенттік билік моделінің иесі ретінде көрнекті реформаторлармен бір қатарға қойды.