• Ақпарат
• 10 Мамыр, 2012

Дұрыс сөйлеуге ден қойса...

Жиырма жылдан аса уақыт өтсе де қазақша сөйлей алмай жүрген кей шенеуніктердің қылығына қарап отырып қынжыламыз. Теледидардан сөйлеп жатқандарында аңғаратынымыз, ойлары ұғынықсыз, айтып тұрған сөздері аяқсыз қалады. Осы кей шенді- шекпенділер теледидардан сөйлеген сөздерін өздері тыңдай ма екен... Бірқатар жағдайларда режиссерлар олардың сөзін аяқтамай-ақ қиып тастайды, себебі олардың сөйлеп тұрған сөзінің түсініксіздігі былай тұрсын, тыңдаушының жүйкесін жұқартады. Бұрын жоғары оқу орнына түсу үшін, турасын айтқанда, адам болу үшін орыс тілі қалай керек болса, қазір де қазақ тілінде сондай жағдай жасау қажет. Ол үшін мектеп бітіргендерге жоғары оқуға түсу үшін ҰБТ-мен қатар қазақ тілінен шығарма жазуды, диктант жазуды міндеттеу керек шығар. Бұл айтқандарым бос сөз демес үшін шенеуніктер мен журналист-дикторлардың бір емес, бірнеше рет орталық телеарналардан айтып жүрген орашолақ сөздерін келтірейін. Шенеуніктер айтайын дегенін айта алмай, «біз әлгі... жаңағы... нені... не қылып жатырмыз... нені не қылса болады ғой» деген сөздермен аяқтайды. Сөйтіп кейбірінің «жаңағы» деген сөзді бір сөйлемде үш-төрт рет қайталап, онымен қоймай сөйлемін бітіре алмай қор болып тұрғанын байқаған режиссер үзіп тастайды. Ал журналистер қауымы өз сөйлемдерін «жер жастандырды», «қырып салыпты», «сан соқтырып кетіпті», «түрмеге тоғытылды», «қанжығасына байлады», «жемқор құрықталды» деп аяқтап, басқа да бейәдеп сөздерді жиі пайдаланады. Мысалы, «тіпті», «бағана», «сосын» және «айтпақшы» деген сөздерді журналистердің халық алдында теледидардан айтатын сөздер емес қой. Мәселен, «жер жастандырды» деген қарғыс сөз лаңкестердің қолынан қаза тапқан полицей қызметкерлеріне қарата айтылмауы керек еді ғой... А.ТӨРЕБЕКОВ, Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік медицина университетінің профессоры