• Ақпарат
• 28 Наурыз, 2024

Көкжөтел

Ақбота МҰСАБЕКҚЫЗЫ,

«Ana tili»
 

Денсаулық сақтау министрлігі «көкжөтел көбейді» деп дабыл қақты. Қазір 14 жасқа дейінгі 392 бала көкжөтелмен ауырса, оның 90 пайыздан астамы 5 жасқа дейінгі балалар арасында байқалды. 
ДСМ мәліметінше, көкжөтел сырқатының көбеюі ұжымдық иммунитеттің төмендеуіне байланысты. Ол жөтелгенде, түшкіргенде, науқаспен сөйлескенде ауа тамшылары арқылы таралады. Инфекцияның көзі – екпе алмаған балалар. Вакциналау – инфекциядан қорғанудың жалғыз жолы. Жоспарлы екпені тұрғылықты мекенжай бойынша емханадан алуға болады. 

Балаңыз ауырмасын десеңіз...

Алматы қалалық Орталық отбасылық емхананың терапевт-педиатры Шолпан Ыдырысқызы «мұрыннан су ағу, дене қызуы мен жөтел балаға суық тигенінің белгісі екенін» айтады. 
«Сол жөтел бірте-бірте күшейіп, ұстама тәрізді болады және бірнеше рет қайталанады. Егер жөтелді одан әрі асқындырып алса, оның салдары өкпе мен мидың қабынуына әкеп соқтырады. Елімізде көкжөтелге қарсы екпе 2, 3 және 4 айлық нәрес­телерге салынады. Сосын, 1,5 және 6 жасар балаларға ревакциналау жүргізіледі. Балаңызды қорғағыңыз келсе, алдымен вакцина алуға кеңес береміз. Көп жағдайда ата-аналар вакцина алудан бас тартып жатады. Ал қандай да бір қиын жағдай туындаса, дәрігерлерді айыптауға дайын тұрады. Алайда алдымен баланың иммунитетін қалыптастыруға, екпе алып, қорғануына мүмкіндік бермегенін ойлай бермейді. Сондықтан баланың денсаулығы бәрінен маңызды екенін айтып, қандай да бір екпеден бас тартпауға шақырамыз», – дейді Шолпан Ыдырысқызы.
Мамандардың айтуынша, 2 жасқа дейінгі балаларды иммундау үшін аралас бес және алты компонентті вакциналар, 6 жастағы балалар үшін Еуропада өндірілген үш компонентті вакцина пайдаланылады.
Расын айту керек, көкжөтел қазір еліміздің барлық аймағында ушығып тұр. Мұнымен ауырған балалардың саны да күн санап артып отыр. Мәселен, соңғы деректерге сүйенсек, Алматы қаласында 2024 жылдың 2 айында 14 жасқа дейінгі екпе алмаған балалар арасында көкжөтелдің 15 расталған жағдайы тіркелді. Ауру ошағында байланыс орнатқан 208 адам тексерілді, нәтижесі теріс болғанымен, оларға медициналық бақылау орнатылды. 2023 жылы 14 жасқа дейінгі екпе алмаған балалар арасында көкжөтелдің  расталған 5 жағдайы тіркелді.
Ал Қарағандыда 10 айлық нәресте көкжөтелмен жансақтау бөліміне түсті. Дәрігерлер дабыл қағып үлгерді. Өйткені өңірде 10 жылдан астам көкжөтел тіркелмеген. Жыл басынан бері 48 балада жедел инфекция бары расталды. Дәрігерлер қазірдің өзінде аурудың өршуінен қорқады және балалары вакцина алмаған ата-аналардан қатты жөтел болса, дереу көмекке жүгінуді сұрайды. Аурудың асқынуынан бөлек, бір жұқтырған адамның өзі 15 адамға жұқтыруы мүмкін.

Балалар мен ересектерде қатар жүреді

Көкжөтелге қатысты жағдай әртүрлі. Ал дәрігер Елена Хегайдың тәжірибесінде осыдан бірнеше жыл бұрын қызылшаның ауыр түрімен ауыратын науқас болған. Екпе алмаған екі жасар бала қызылша пневмониясымен жұқпалы аурулар ауруханасына түсті, сол жерде де желшешекпен ауырған. Ал бүгінде өте қолайсыз жағдай болып, науқастардың саны экспоненциалды түрде артып келеді және қоғамда, тіпті медицина қызметкерлері арасында да көкжөтел туралы ескертулер таратуға тура келіп отыр. 
«Көкжөтелге келсек, жас балаларда бұл өте ауыр түрде жүреді. Менде көкжөтелмен ауырып, емделіп жатқан бірнеше науқас бар. Біз ата-аналармен үнемі байланыстамыз, балалары мен жақындарының қиналғанын көру оларға өте қиын екенін түсінеміз. Нәрес­телер жөтел қысқандықтан, мүлде ұйықтай алмайды, оларға қамқорлық жасайтын туыстары да ұйқыдан қалады. Жөтел пароксизмальды, оның күштілігі сонша – бет пен көзде қан тамырлары жарылады. Дәл сондай жағдайлар шырышты құсумен аяқталады. Баланың әлсіреп кететіні соншалық – сұйық немесе езілген тағамдарды беруге тура келеді, өйткені қатты тағам жөтелді қоздырады және бала тұншығуы мүмкін.
Біз көкжөтелмен ауыратын балалардың барлығын ауруханаға жібере алмаймыз. Өйткені олар көбінесе еш нәрсеге қарсы екпе алмайды, ал ауруханада қызылша және басқа да инфекцияларды жұқтыру қаупі бар. Мұндай кезде оларды үйге жіберіп, қадағалаймыз және ата-анасына нау­қас нәрестенің хал-ахуалын қалай бағалауға болатынын түсіндіруге тырысамыз», – дейді Елена Хегай.
Дәрігердің айтуынша, ересектердің бұл ауруды қаншалықты жиі жұқтыратыны туралы нақты есеп жоқ, бірақ, Денсаулық сақтау минис­трлігінің мәліметінше, қызылшамен ауыратындардың 80 пайызға жуығы 14 жасқа дейінгі балалар, 20 пайызы ересектер, яғни әрбір бесінші науқас. Ал көкжөтел туралы мұндай ақпарат жоқ, өйткені ересектер көкжөтелмен ауырғанда диаг­ностикадан өте бермейді. Ересектер көбінесе көкжөтелдің жеңілірек түрімен ауырады. Сондықтан ересек адамдар көбінесе көкжөтелдің резервуары мен тасымалдаушысы және басқалар үшін инфекцияның көзіне айналады.
Осы орайда «Денсаулық сақтау министрлігінің қызылша мен көкжөтел ауруына қатысты статистикасына сенуге бола ма?» деген заңды сұрақ туындайтыны тағы бар. Дәрігердің айтуынша, ресми статистикаға сене алмаймыз. Себебі медицина қызметкерлері ауру туралы хабарламаны таратарда бірнеше кедергілерге тап болатыны жасырын емес. 
«Біріншіден, шұғыл хабарламаны науқас тіркелген жер беруі керек, ал емханаға бекітілген халық әдетте бір ауданға жататын болса, содан кейін қаланың түкпір-түкпірінен, кейде қала сыртынан науқастар жеке медициналық көмекке келеді. Мұндай жағдайда дәрігер науқастардың тұрғылықты мекенжайы қай аймаққа жататынын анықтауға тиіс. Екіншіден, ескерту беру үшін жедел телефонға хабарласады, ал олар телефонға дер кезінде жауап бермеуі мүмкін.
Үшіншіден, пациенттердің барлық жеке дерегі, соның ішінде мектеп немесе балабақшаның нөмірі, аты мен мекенжайы болуы керек. Бұл ақпаратсыз хабарлама қабылданбайды. Кейде пациенттер бұл ақпаратты бермей-ақ, онлайн режімінде кездесуге жазылады. Алдымен оларға қоңырау шалып, жетпейтін ақпаратты нақтылау керек. Неліктен бәрі соншалықты қиындап кеткен және цифрландыру дәуірінде ескертулерді неге қашықтан жіберу мүмкін болмай тұрғаны мүлде түсініксіз? Дәрігер бұл қағазбастылыққа уақытты қайдан табады?
Сол сияқты кішкентай балаларға екпе егу туралы ресми статистикаға сене алмаймыз. Ресми деректерге сәйкес, бүкіл кезең ішінде балалардың 95–98 пайызы вакцина алған. Егер бұл сандарға сенсек, қызылша мен көкжөтел эпидемиясының қайдан шыққаны түсініксіз», – дейді дәрігер.

Көкжөтел қандай ауру?

Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметінше, көкжөтел – «Bordetella pertussis» таяқшасынан туындаған, соңы «реприздер», құсу мен қалың тұтқыр қақырықтың бөлінуіне әкелетін, қатты жөтелмен сипатталатын жедел респираторлық бактериялық жұқпалы ауру. Оның қоздырғышы ауа тамшылары арқылы, науқас жөтелгенде, түшкіргенде, сөйлескенде таралады.
Көкжөтел әсіресе жаңа туған нәрес­телерге ауыр. Біріншіден, балада қарапайым суықтың белгілері пайда болады: мұрыннан су ағуы, безгек, қалыпты жөтел. Бірте-бірте жөтел күшейіп, ұстамалы жөтелге айналады. Жөтел қысқанда мидың қан айналымы бұзылады, оттегі жетпеуінен жүйке жүйесі бұзылып, әртүрлі дәрежедегі ақыл-ой кемістігі пайда болады.
Көкжөтел өкпенің қабынуы (пневмония), мидың зақымдануы сияқты асқынумен қауіпті.
«Аурудың белгілері пайда болған сәтте уақтылы медициналық көмекке жүгінуді, өзін-өзі емдемей, тек дәрігердің нұсқауымен емделуді; бөлмені жиі желдетіп, дымқыл тазалау жүргізуді; жөтелген кезде ауызды жауып, қолды жиі жууды; науқас балаларды ұйымдасқан ұжымдарға, мектеп пен мектепке дейінгі ұйым­дарға және басқа жерлерге жібермеу керек», – делінген ведомство таратқан мәліметте. 
Көкжөтел – катаральды белгілермен бірге жүретін спазмодикалық жөтел ұстамалары түрінде көрінетін бактериялық сипаттағы жедел жұқпалы ауру. Көкжөтел инфекциясы науқас адаммен байланыс орнатқанда жұғады. Инкубациялық кезең 3–14 күн. Көкжөтелдің катаральды кезеңі жедел фарингит белгілеріне ұқсайды, содан кейін спазмодикалық жөтел дамиды. Диагностика көкжөтелді анықтауға негізделген: тамақтан немесе мұрыннан ПТР жұғынды алынады. Сондай-ақ көкжөтелге қарсы антиденелерді анықтау үшін ELISA сынағы үшін қан алынады.
Көкжөтелмен көбінесе балалар ауырады (көкжөтел балалар инфекциясы ретінде жіктеледі). Инфекция жұқтырғаннан кейін тұрақты иммунитет қалыптасады, бірақ бала анасынан трансплацентарлы түрде алған антиденелер жеткілікті иммундық қорғанысты қамтамасыз етпейді. 
Көкжөтелдің инкубациялық кезеңі 3 күннен екі аптаға дейін созылуы мүмкін. Ауру катаральды, спазмодикалық жөтел және резолюция кезеңдерінің дәйекті өзгеруімен жүреді. 
«Катаральды кезең бірте-бірте басталады, орташа құрғақ жөтел және мұрыннан су ағады (балаларда ринорея айтарлықтай айқын болуы мүмкін). Ринит тұтқыр, шырышты разрядпен бірге жүреді. Әдетте интоксикация және безгек болмайды, дене қызуы субфебрильді деңгейге дейін көтерілуі мүмкін. Уақыт өте келе жөтел жиі әрі тұрақты болады, әсіресе түнде күшейеді. Бұл кезең бірнеше күннен екі аптаға дейін созылуы мүмкін. Балаларда бұл әдетте қысқа болады.
Бұл осыдан кейін спазмодикалық жөтел кезеңіне айналады (немесе конвульсиялық жөтел). Жөтел қысуы жиілеп, күшейіп, конвульсиялық және спастикалық сипатта болады. Пациенттер аурудың асқынып жатқанын байқайды – тамақ ауруы, кеудедегі ыңғайсыздық, алаңдау­шылық. Глоттистің спастикалық тарылуына байланысты дем алғанда сырыл байқалады. Көкжөтел асқынғанда жөтел жиілеп, ұзақ уақытқа дейін кетпейді», – дейді мамандар. 
Көкжөтел де, басқа аурулар сияқ­ты, түнде және таңертең жиілейді. Жиі жөтелгеннен науқастың беті ісіп, беттегі қан тамырларына салмақ түседі де, бет терісі мен ауыз-жұтқыншақтың шырышты қабатында аздаған қан кетуі ықтимал. Дене қызуы қалыпты болады. Көкжөтелмен бірге, дене қызуы көтерілсе – қайталама инфекцияның белгісі.
Спазмолитикалық жөтел кезеңі үш аптадан бір айға дейін созылады, содан кейін қалпына келтіру фазасына өтеді: жөтел кезінде шырышты қақырық бөлінеді, жөтелу азайып, спазмодикалық сипат басылады және бірте-бірте тоқтайды. Бұл кезеңнің ұзақтығы бірнеше күннен бірнеше айға созылуы мүмкін (негізгі симптомдардың басылуына қарамастан, жүйке жүйесі сыр беріп, жөтел мен әлсіздік ұзақ уақыт бойы байқалуы мүмкін).

Тасымалдаушылар қауіпті

Көкжөтелді жұқтырып, ауырған адамдармен қатар, оны тасымалдайтындар да бар. Нақтырақ айтқанда, аурудың клиникалық белгілері байқалмаса да, қоршаған ортаға бактерия таратады. Бактерия ауа тамшылары арқылы таралатындықтан, әсіресе мектеп пен балабақша сияқты орындар үшін қауіпті. Көбінесе мектеп жасына дейінгі балаларға әсер етеді, бірақ көкжөтел әсіресе 2 жасқа дейінгі балаларға ауыр. Ауру қысқы-көктемгі кезеңде өршиді.
Мамандардың айтуынша, балалардағы көкжөтелдің белгілері өте айқын. Инкубациялық кезең бір аптадан екі аптаға созылады, осы уақыт ішінде науқас ауруды қатты сезбеуі мүмкін. Дегенмен ағзаға енген бактерия жұмыс істеп жатыр. Аурудың алғашқы белгілері, атап айтқанда, жөтелу мен түшкіру пайда бола бастағанда, басқаларға қауіпті, өйткені осы сәттен бастап ол жұқпалы болады. Балалардың дене қызуы көтеріліп, интоксикация белгілері байқала бастайды.
Ал ауру асқынып келе жатқанда, көкжөтел тыныс алу, жоғарғы тыныс жолдарының зақымдалуы сияқты белгілерге ұласуы мүмкін. Ол жөтел және аздап мұрыннан су ағу түрінде көрінеді. Егер дене қызуы ұзақ уақыт бойы көтеріліп тұрса, науқаста пневмонияның да белгілері пайда болған деген сөз. Бірақ балалардағы көкжөтелдің негізгі симптомы – жөтел. Оның қарқыны бірте-бірте артады және 10–14-күнінен бастап қатты ауырады, ұстама да пайда болады. Сонымен қатар тыныс алу қиындайды. Мұндай кезде баланың беті көгеріп, тілдің ұшы жоғары қарайды және бет терісінде немесе көзде ұсақ қан тамырлары пайда болуы ықтимал. Көбінесе мұндай жағдай құсумен аяқталады. Аурудың ауыр жағдайында тұрақты жөтел қысып, құсу және әлсіздік байқалады. Бір жасқа дейінгі балалар көп салмақ жоғалтады, дамуы да кешеуілдеуі мүмкін.  
Көкжөтелдің ең көп кездесетін асқынуы – пневмония. Ол жұқпалы қоздырғышты тудырады немесе иммундық жүйенің әлсіреп, басқа патогендердің қосылуына байланысты қайталама болуы мүмкін. Пневмония­мен бірге балада бронхит немесе плеврит өршиді. Көкжөтел бактерия­ларының өкпе тініне деструктивті әсеріне байланысты эмфиземаның даму ықтималдығы артады. 
Көкжөтелмен ауырған баланың мінез-құлқы бұзылады, зейіні төмендеп, ұйқысы қашады. Мұның бәрі энцефалопатияның басталуын көрсетеді. Мұндай жағдайда көкжөтелді емдеу, алдын алу және диагностикалауды жұқпалы аурулар жөніндегі маман жүзеге асырады. Бірақ сізде күдікті белгілер болса, педиатрға да жүгіне аласыз. Ең бастысы, баланың саулығы үшін өз бетімізше емделуден аулақ болайық.