• Тіл
• 21 Маусым, 2012

Жадырап жаз келгенде...

Азаматтық күнтізбе бойынша алтыншы ай – маусым. Маусым айында көшпенді жұрт жайлауға көш түзеген. Мыңғырған малды алыс жайылымға бытыратпай-шашыратпай алып жүру үшін алдын ала қам-қарекет жасалған. Киіз үйлерін түйеге артып, малын алдына салып, сән-салтанаты мен әзіл-қалжыңы жарасып, ұзақ жолға шыққан. Көштің осындай сәнін Базар жырау былай деп жырға қосады: «Елдің сәні келеді, Өрісі жайылым кең болса. Екі жағы малға жай, Жайлауы шалқар көл болса». Көшке ілескен жұртқа кезіккен жан «көш көлікті болсын!», «жайлауың байсалды болсын, айғырың байталды болсын!» деген секілді тілек білдіреді. Жаз мезгілінің күшіне мініп, күннің қызуына, дала шөбінің мал аяғымен тапталып, көкті еңсеруіне қарай тілімізде жайлаудың қан жайлау, кер жайлау және сары жайлау деген атаулары қолданылған. Жаз жайылымның нағыз қызулы шағын қан жайлау десе, адам аяғы көп баса бермейтін, алыстағы шөбі шүйгін жайлауды кер жайлау, жаз ортасынан ауып, шөп аяғы басылған кезді сары жайлау деп атаған. Маусым айында мына амалдар кездеседі: Үркердің батуы. Кейде мұны «үркердің жерге түсуі» дейді. Маусым айының басында үркер мүлде көрінбей кетеді. «Үркердің батуы» деп осыны айтады. Содан кейін 40 күн шілде басталады. «Үркер жерге түспей жер қызбайды» деген сөз осыдан қалған. Қырық күн шілде. Маусымның соңғы онкүндігі мен тамыздың басына дейінгі аралықта 40 күнге созылатын ыстық басталады. Осы аптапты күндерге орай халық арасында «қырық күн шілде» деп аталатын халықтық күнтізбелік атау пайда болған.